دایسکشن آئورت (Aortic Dissection)

پادکست آموزش همگانی

فیلم آموزش همگانی

خلاصه

دایسکشن آئورت: علل، انواع و درمان

دایسکشن آئورت (Aortic Dissection)

دایسکشن آئورت به پارگی در لایهٔ داخلی ناحیه‌ای ضعیف از آئورت شما گفته می‌شود. خون عبوری از این پارگی، لایه‌های آئورت را از هم جدا می‌کند. آئورت، شریان اصلی است که خون غنی از اکسیژن را به سراسر بدن شما می‌رساند. دایسکشن آئورت یک وضعیت تهدیدکنندهٔ حیات است که نیاز به مراقبت فوری دارد. درمان شامل انواع مختلف جراحی و دارودرمانی است.

دایسکشن آئورت چیست؟

دایسکشن آئورت (Aortic dissection) به پارگی در آئورت شما گفته می‌شود. آئورت، شریان اصلی است که خون غنی از اکسیژن را از قلب به سایر بخش‌های بدن منتقل می‌کند. این شریان از سینه و شکم شما عبور کرده و تا پاها امتداد دارد. این وضعیت نادر، زمانی به‌طور ناگهانی آغاز می‌شود که در لایهٔ داخلی ناحیه‌ای ضعیف از آئورت شما پارگی ایجاد گردد. خون از طریق این پارگی وارد شده و باعث می‌شود لایه‌های داخلی و میانی آئورت (دیوارهٔ آئورت دارای سه لایه است) از هم جدا شوند (دایسکشن).

با ورود خون منحرف‌شده بین لایه‌های بافتی، جریان طبیعی خون به بخش‌هایی از بدن ممکن است کند یا متوقف شود، یا آئورت ممکن است کاملاً دچار پارگی شود.

در صورت عدم تشخیص و درمان سریع، دایسکشن آئورت می‌تواند منجر به مرگ ناگهانی شود. این وضعیت تهدیدکنندهٔ زندگی است. بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید. ممکن است احساس ترس داشته باشید، اما نیروهای امدادی می‌دانند چه باید بکنند.

هر سال، از هر یک میلیون نفر، بین ۵ تا ۳۰ نفر دچار دایسکشن آئورت می‌شوند.

انواع دایسکشن آئورت

دو نوع اصلی دایسکشن آئورت وجود دارد:

• دایسکشن آئورت نوع A (Stanford Type A Aortic Dissection):
  این نوع از بخش ابتدایی (بالایی) آئورت، نزدیک به قلب آغاز می‌شود و می‌تواند بلافاصله تهدیدکنندهٔ حیات باشد. معمولاً به جراحی اورژانسی قفسه سینه باز برای ترمیم یا تعویض بخش ابتدایی آئورت که پارگی از آنجا شروع شده است، نیاز دارد. دایسکشن معمولاً در سراسر طول آئورت امتداد می‌یابد و از نوع B شایع‌تر است.
• دایسکشن آئورت نوع B (Stanford Type B Aortic Dissection):
  این نوع از قسمت پایین‌تر آئورت (آئورت نزولی، فراتر از قوس) و دورتر از قلب آغاز می‌شود. مانند نوع A، معمولاً از آئورت نزولی تا آئورت شکمی امتداد دارد، اما بخش ابتدایی آئورت را درگیر نمی‌کند. ممکن است بسته به محل دایسکشن و میزان قطع جریان خون به اندام‌ها، نیاز به جراحی فوری داشته باشید یا نداشته باشید.

پزشکان از دسته‌بندی DeBakey نیز استفاده می‌کنند که سه نوع دارد:

• نوع ۱ از آئورت صعودی شروع می‌شود و تا آئورت نزولی امتداد دارد.
• نوع ۲ در آئورت صعودی آغاز و به همان‌جا محدود می‌شود (هر دو در طبقه‌بندی استنفورد نوع A محسوب می‌شوند).
• نوع ۳ از آئورت نزولی شروع شده و به سمت پایین گسترش می‌یابد (مشابه نوع B).

علائم و علل

علائم دایسکشن آئورت چیست؟

شایع‌ترین ویژگی دایسکشن آئورت، شروع ناگهانی آن است. ممکن است در هر زمانی رخ دهد، اما معمولاً در اثر افزایش ناگهانی فشار خون هنگام فعالیت شدید. البته ممکن است در حالت استراحت یا خواب نیز اتفاق بیفتد. هیچ علامت هشداردهنده‌ای برای دایسکشن آئورت وجود ندارد.

علائم شایع دایسکشن آئورت عبارت‌اند از:

• درد ناگهانی، شدید و تیز در قفسه سینه یا پشت فوقانی؛ ممکن است به‌صورت احساس پارگی، تیر کشیدن یا شکافتن توصیف شود.
• درد شدید در شکم.
• تنگی نفس (Dyspnea).
• غش یا سرگیجه.
• افت فشار خون.
• شنیده‌شدن صدای غیرطبیعی قلب (سوفل دیاستولیک) یا صدای خفهٔ قلب.
• ضربان سریع و ضعیف.
• تعریق شدید.
• گیجی.
• کاهش بینایی.
• علائم سکته مغزی، از جمله ضعف یا فلج در یک سمت بدن یا اختلال گفتار.

اگر هر یک از این علائم، درد شدید قفسه سینه یا علائم سکته را دارید، بلافاصله با اورژانس (شماره ۱۱۵) تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.

علت دایسکشن آئورت چیست؟

دایسکشن آئورت زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های دیوارهٔ آئورت به‌تدریج دچار فرسایش و تخریب می‌شوند. این فرایند ممکن است سال‌ها بدون علامت ادامه داشته باشد تا اینکه ناحیهٔ ضعیف‌شدهٔ دیواره سرانجام پاره شود و منجر به دایسکشن گردد.

پزشکان معتقدند ضعف ذاتی (احتمالاً ارثی) در دیوارهٔ آئورت علت اصلی بیشتر دایسکشن‌هاست. در سایر موارد، فشار خون بالا و مزمن موجب آسیب به دیوارهٔ آئورت شده و در نهایت باعث پارگی می‌شود.

پارگی معمولاً در نواحی‌ای رخ می‌دهد که فشار مکانیکی بر دیواره بیشترین میزان را دارد، مانند آئورت صعودی. دایسکشن آئورت در بخش صعودی حدود دو برابر شایع‌تر از نوع نزولی است.

عوامل خطر دایسکشن آئورت

عواملی که خطر ابتلا به دایسکشن آئورت را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:

• فشار خون بالا (Hypertension) که مهم‌ترین عامل خطر است. فشار خون بالا مستقیماً به بافت آئورت آسیب می‌زند، سبب از بین رفتن الیاف کشسان، تخریب ساختار دیواره و افزایش سختی آن می‌شود.
• تصلب شرایین (Atherosclerosis) یا کلسترول بالا.
• مصرف دخانیات.
• آنوریسم آئورت (Aortic aneurysm) یا بزرگ‌شدن غیرطبیعی دیوارهٔ آئورت.
• بیماری دریچهٔ آئورت.
• نقایص مادرزادی قلب، مانند دریچهٔ آئورت دولتی (Bicuspid aortic valve) یا سندرم ترنر (Turner syndrome).
• اختلالات بافت همبند مانند سندرم مارفان (Marfan syndrome) و سندرم اهلرز-دانلوس (Ehlers-Danlos syndrome).
• سایر بیماری‌های ارثی آئورت قفسه سینه.
• سابقهٔ خانوادگی دایسکشن آئورت.
• آئورتیت (Aortitis) یا التهاب آئورت.
• آسیب تروماتیک قفسه سینه مانند تصادف با سرعت بالا یا سقوط از ارتفاع بیش از ۶ متر.
• جنس مذکر.
• سن بین ۴۰ تا ۷۰ سال.
• بارداری همراه با فشار خون بالا در زمان زایمان.
• مصرف مواد محرک مانند کوکائین یا آمفتامین.
• وزنه‌برداری سنگین که ممکن است در افراد مستعد باعث تسریع تشکیل آنوریسم یا دایسکشن شود.

در صورت داشتن عوامل خطر بالا (مانند آنوریسم یا اختلالات بافت همبند)، باید به مرکز تخصصی آئورت مراجعه کنید. چنین مراکزی از جدیدترین روش‌های درمانی و تیم چندتخصصی شامل کاردیولوژیست، متخصص تصویربرداری و ژنتیک استفاده می‌کنند.

عوارض دایسکشن آئورت

دایسکشن آئورت می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• سکته مغزی.
• آسیب به دریچهٔ آئورت.
• حملهٔ قلبی.
• نارسایی قلبی.
• آسیب به اندام‌های داخلی مانند کلیه‌ها.
• تامپوناد قلبی (Cardiac tamponade): تجمع مایع بین عضلهٔ قلب و پردهٔ اطراف آن (پریکارد).
• مرگ.

تشخیص و آزمایش‌ها

دایسکشن آئورت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک ممکن است بر اساس علائم شما به دایسکشن آئورت مشکوک شود، اما برای اطمینان باید آن را از بیماری‌هایی با علائم مشابه مانند سکته یا حملهٔ قلبی افتراق دهد. در دایسکشن آئورت، ممکن است نبض در دست‌ها یا پاها قابل لمس نباشد یا فشار خون در یک بازو بیشتر از بازوی دیگر باشد.

تشخیص سریع اهمیت دارد، زیرا ممکن است به جراحی فوری نیاز باشد. پس از تشخیص، ممکن است تیم مراقبت ویژه شما را به مرکز تخصصی دایسکشن آئورت منتقل کند.

آزمایش‌های تشخیصی دایسکشن آئورت

• عکس قفسهٔ سینه (Chest X-ray): برای مشاهدهٔ سریع ساختارهای قفسه سینه از جمله قلب، ریه‌ها و آئورت.
• سی‌تی‌اسکن (CT scan): بهترین روش در شرایط اورژانسی برای دیدن آنوریسم یا دایسکشن آئورت. ممکن است تزریق مادهٔ حاجب وریدی انجام شود.
• اکوکاردیوگرافی ترانس‌توراسیک (TTE): برای نمایش حرکات دریچه‌ها، حفرات قلب و بخش ابتدایی آئورت.
• اکوکاردیوگرافی از راه مری (TEE): تصاویر دقیق‌تر از دریچه‌ها و آئورت قفسه سینه فراهم می‌کند. در این روش، پروب از راه دهان وارد مری می‌شود.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای نمایش دقیق ساختارها استفاده می‌کند. این روش زمان‌برتر از سی‌تی‌اسکن است و در اورژانس کمتر به کار می‌رود.

مدیریت و درمان

درمان دایسکشن آئورت چگونه است؟

درمان بسته به محل پارگی و نوع دایسکشن متفاوت است.

• در دایسکشن نوع A، جراحی فوری ضروری است.
• در دایسکشن نوع B، در صورتی که جریان خون به اندام‌های حیاتی (کلیه‌ها، روده، پاها یا نخاع) قطع شود، جراحی اورژانسی لازم است. در موارد خفیف‌تر، درمان ممکن است با دارو برای کاهش فشار خون و ضربان قلب آغاز شود.

جراحی و درمان درون‌رگی (Endovascular)

• جایگزینی با گرافت (Graft replacement): بخش آسیب‌دیدهٔ آئورت برداشته شده و با لوله‌ای مصنوعی جایگزین می‌شود. در برخی موارد نیاز به ترمیم دریچهٔ آئورت یا قوس آئورت نیز وجود دارد. این روش در نوع A حاد، انتخاب اول درمان است.
• ترمیم درون‌رگی با استنت-گرافت (Endovascular stent-graft repair): در این روش، پزشک از درون رگ با استفاده از استنت‌گرافت (لولهٔ مصنوعی با چارچوب فلزی) آئورت را ترمیم می‌کند. برای نوع B پیچیده، روش انتخابی است.
• روش ترکیبی (Hybrid approach): ترکیبی از جراحی باز و روش درون‌رگی برای ترمیم قوس آئورت و شاخه‌های مغزی.

دارودرمانی

پزشک ممکن است بتابلوکرها (Beta-blockers) و سایر داروهای کاهندهٔ فشار خون و ضربان قلب را تجویز کند. در برخی موارد نوع B، درمان اولیه فقط با دارو انجام می‌شود و جراحی به تأخیر می‌افتد.

پیش‌آگهی (Prognosis)

افراد مبتلا به نوع A حاد در معرض خطر مرگ بالایی هستند؛ حدود ۴۰٪ بیماران در اثر پارگی کامل و خون‌ریزی داخلی بلافاصله فوت می‌کنند.

با پیشرفت درمان‌ها، پیش‌آگهی در مراحل مزمن بهتر شده است، اما طول عمر همچنان از جمعیت عادی کمتر است. با این حال، درمان به‌موقع و مراقبت توسط تیم تخصصی آئورت می‌تواند باعث زندگی طولانی و طبیعی شود.

پیشگیری

گرچه بسیاری از عوامل خطر (مانند ژنتیک یا بیماری‌های مادرزادی) قابل تغییر نیستند، اما می‌توان خطر را با اقداماتی کاهش داد:

• کنترل فشار خون.
• عدم مصرف دخانیات.
• حفظ وزن سالم.
• استفاده از کمربند ایمنی هنگام رانندگی.
• معاینه‌های منظم پزشکی.
• در صورت سابقهٔ خانوادگی دایسکشن آئورت، بررسی منظم توسط متخصص قلب یا جراح قلب.

زندگی با دایسکشن آئورت

پزشک داروهای فشار خون (معمولاً بتابلوکرها) را برای کنترل دائمی فشار و ضربان تجویز می‌کند. باید مادام‌العمر از آن‌ها استفاده کنید و ممکن است بیش از یک دارو نیاز باشد.

عدم مصرف دخانیات بسیار حیاتی است.
فعالیت‌های هوازی سبک مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا مجاز است، اما وزنه‌برداری سنگین (بیش از نصف وزن بدن) ممنوع است، زیرا باعث افزایش فشار خون و استرس بر آئورت می‌شود.

مراجعه به پزشک

پس از دایسکشن آئورت، حتی بدون جراحی، باید هر ۳ تا ۱۲ ماه برای تصویربرداری پیگیری (سی‌تی یا ام‌آر‌آی) به پزشک مراجعه کنید.

سؤالات پیشنهادی برای پزشک

• نوع دایسکشن آئورت من چیست؟
• آیا نیاز به جراحی دارم؟
• آیا می‌توانم به گروه حمایتی بیماران دایسکشن آئورت معرفی شوم؟

پرسش‌های متداول

تفاوت بین آنوریسم آئورت، پارگی آئورت و دایسکشن آئورت چیست؟

• آنوریسم آئورت (Aortic aneurysm): برجستگی یا بادکنک‌مانند در دیوارهٔ ضعیف آئورت است که می‌تواند منجر به پارگی یا دایسکشن شود.
• پارگی آئورت (Aortic rupture): پارگی کامل در تمام لایه‌های دیوارهٔ آئورت است که باعث خروج خون به اطراف می‌شود.
• دایسکشن آئورت (Aortic dissection): پارگی در لایهٔ داخلی آئورت که اجازه می‌دهد خون بین لایه‌ها نفوذ کند و آن‌ها را از هم جدا نماید.

Resources/منابع

American Heart Association. Your Aorta: The Pulse of Life.

Heart Foundation (N.Z.). Aortic Dissection.

Levy D, Goyal A, Grigorova Y, et al. Aortic Dissection. StatPearls Publishing; 2024.

Merck Manual (Consumer Version). Aortic Dissection.

Roselli EE, Idrees JJ, Bakaeen FG, et al. Evolution of Simplified Frozen Elephant Trunk Repair for Acute DeBakey Type I Dissection. Ann Thorac Surg. 2018.

Roselli EE, Loor G, He J, et al. Distal aortic interventions after repair of ascending dissection. J Thorac Cardiovasc Surg. 2015.

Sellke F, Coselli J, Sundt TM, et al., eds. Aortic Dissection and Acute Aortic Syndromes. Springer; 2021.

Silaschi M, Byrne J, Wendler O. Aortic dissection: medical, interventional and surgical management. Heart. 2017.

Society for Vascular Surgery. Aortic Dissection.

Vekstein A, Elgharably H, Roselli EE. Chapter 56; Aortic Dissection. In: Glenn N. Levine, ed. Cardiology Secrets. Elsevier; 2018.

MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).

این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.

لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.

سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.

تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.