شاخص مچپا–بازو
آزمونِ شاخص مچپا–بازو (Ankle-brachial index, ABI) روشی سریع و غیرتهاجمی (Noninvasive) برای آگاهی از ابتلا به بیماری شریانِ محیطی (Peripheral artery disease, PAD) است. این آزمون فشار خونِ بازوهای شما را با مچپاهایتان مقایسه میکند. اگر فشارِ مچِ پا کمتر از فشارِ بازو باشد، یعنی خون در پاهایتان بهخوبی جریان ندارد و احتمالاً دچار بیماری شریانِ محیطی هستید. ارائهدهندهٔ شما درمان را توصیه خواهد کرد.
مرور کلی
شاخص مچپا–بازو چیست؟
شاخص مچپا–بازو یک آزمونِ بدوندرد است که فشار خون را در مچپاها و بازوهای شما اندازه میگیرد. این آزمون نشان میدهد آیا دچار بیماری شریانِ محیطی هستید یا خیر؛ یعنی تجمعِ پلاک (Plaque) در سرخرگهای پایتان. شاخصِ مچپا–بازو برابر است با فشارِ خونِ مچِ پا تقسیم بر فشارِ خونِ بازو.
چه زمانی به آزمونِ شاخص مچپا–بازو نیاز دارم؟
اگر علائمِ بیماری شریانِ محیطی مانند دردِ ساق پا هنگام فعالیت دارید، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است انجامِ این آزمون را توصیه کند. همچنین اگر علائمی ندارید اما شرایط زیر را دارید، ممکن است این آزمون توصیه شود:
- سنِ ۶۵ سال یا بیشتر
- سنِ ۵۰ تا ۶۴ سال و داشتن برخی عواملِ خطرِ آترواسکلروز (Atherosclerosis) ــ مانند دیابت، پرفشاری خون، کلسترولِ بالا، سابقهٔ مصرفِ دخانیات ــ یا وجودِ سابقهٔ بیماری شریانِ محیطی در خانوادهٔ خونی شما
- سنِ کمتر از ۵۰ سال و داشتنِ دیابت بههمراه یک عاملِ خطرِ دیگر برای آترواسکلروز
این آزمون میتواند بیماری شریانِ محیطی را پیش از شدیدشدن آشکار کند. این فرصت به شما امکان میدهد درمانی دریافت کنید که شاید خطرِ عوارضی مانند ایسکمی بحرانیِ اندام (Critical limb ischemia) و قطعِ عضو (Amputation) را کاهش دهد.
جزئیات آزمایش
آزمونِ شاخص مچپا–بازو چگونه کار میکند؟
ارائهدهندهٔ انجامدهندهٔ آزمون (معمولاً پرستار) فشارِ خونِ سرخرگهای مشخصی را در بازوها و مچپاهای شما بررسی میکند. برای این کار یک کافِ فشارخون بهترتیب پیرامونِ هر بازو و هر مچِ پا بسته میشود. کاف چند ثانیه سفت میشود و سپس بهآرامی رها میگردد.
سرخرگهایی که بررسی میشوند شامل موارد زیر است:
- سرخرگِ بازویی (Brachial artery) در هر یک از بازوها
- سرخرگِ پشتیِ پا (Dorsalis pedis artery) یا سرخرگِ تیبیالِ خلفی (Posterior tibial artery) در نزدیکیِ هر یک از مچپاها
ارائهدهنده همچنین از یک دستگاه سونوگرافیِ دستی (Handheld ultrasound device) برای گوشدادن به جریانِ خون در این سرخرگها استفاده میکند.
آزمونِ شاخص مچپا–بازو غیرتهاجمی است؛ یعنی شاملِ فروکردنِ سوزن یا ایجادِ برش در پوست نمیشود. این کار بسیار شبیهِ اندازهگیریِ معمولِ فشار خون است، با این تفاوت که بهجای یک اندام، همهٔ اندامها را در بر میگیرد.
چگونه برای آزمونِ شاخص مچپا–بازو آماده شوم؟
برای راحتی در طولِ آزمون و کسب نتایجِ دقیق، این نکات را رعایت کنید:
- در روزِ آزمون هیچ مادهٔ حاویِ کافئین نخورید و ننوشید.
- الکل مصرف نکنید.
- در ساعتِ پیش از آزمون از محصولاتِ دخانی استفاده نکنید.
- در ساعتِ پیش از آزمون ورزش نکنید.
- لباسهای گشاد و راحت بپوشید تا دسترسی به بازوهای بالایی و مچپاهایتان آسان باشد.
- درست پیش از آزمون به سرویسِ بهداشتی بروید و ادرار کنید تا مثانهتان کاملاً خالی شود.
- اگر برای بهبودِ گردشِ خونِ پاهایتان اقدامی انجام دادهاید، حتماً به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید؛ این موضوع میتواند بر شیوهٔ انجامِ آزمون اثر بگذارد.
در طولِ آزمون چه انتظاری داشته باشم؟
حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه دراز میکشید و استراحت میکنید و سپس آزمون آغاز میشود. در طولِ آزمون به پشت دراز میکشید. ممکن است ارائهدهنده بازوها و مچپاهای شما را در راستای همسطح با قلبتان قرار دهد تا دقیقترین قرائتهای فشار خون بهدست آید.
برای انجامِ آزمون، ارائهدهنده:
- فشارِ خون را در یکی از بازوهای شما اندازه میگیرد.
- فشارِ خون را در مچِ پای همان طرف اندازه میگیرد.
- فشارِ خون را در مچِ پای طرفِ دیگر اندازه میگیرد.
- فشارِ خون را در بازوی طرفِ دیگر اندازه میگیرد.
اگر نیاز باشد، ارائهدهنده تکرارِ برخی اندازهگیریها را به شما اطلاع میدهد. فرآیندِ اندازهگیریِ فشار خون معمولاً فقط ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد و سپس کار تمام است.
خطراتِ این آزمون چیست؟
آزمونِ شاخص مچپا–بازو ایمن است و معمولاً خطری ندارد. اما اگر موارد زیر را دارید، حتماً به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید:
- زخمِ باز یا اولسر دارید؛ در این صورت کاف روی آن ناحیه گذاشته نمیشود یا شاید نیاز باشد آزمونِ دیگری انجام شود.
- بهتازگی بایپسِ عروقی (Vascular bypass) داشتهاید؛ فشارِ کاف بر آن ناحیه میتواند خطرناک باشد و به تشکیلِ لختهٔ خون منجر شود.
نتایج و پیگیری
پس از آزمون چه انتظاری داشته باشم؟
پس از آزمون میتوانید همهٔ فعالیتهای روزمرهٔ خود را از سر بگیرید. ممکن است همان ارائهدهندهای که آزمون را انجام داده نتایج را با شما در میان بگذارد؛ در غیر اینصورت باید با ارائهدهندهای که آزمون را درخواست کرده بود، پیگیری کنید.
شاخص مچپا–بازو را چگونه محاسبه میکنید؟
عددِ سیستولیک (Systolic) بالاتر از میانِ دو قرائتِ مچپا را بر عددِ سیستولیکِ بالاتر از میانِ دو قرائتِ بازو تقسیم میکنید.
برای نمونه:
- فشارِ خونِ شما در مچِ پای چپ ۶۵/۱۰۵ و در مچِ پای راست ۶۰/۱۰۰ است.
- فشارِ خونِ شما در بازوی چپ ۸۵/۱۳۰ و در بازوی راست ۸۰/۱۲۵ است.
برای بهدستآوردنِ شاخص مچپا–بازو، از بالاترینِ عددِ سیستولیکِ هر اندام استفاده میشود (در این مثال، ۱۰۵ برای مچِ پا و ۱۳۰ برای بازو). عددِ مچِ پا را بر عددِ بازو تقسیم کنید: ۱۰۵ تقسیم بر ۱۳۰ برابر با ۰٫۸ میشود. این یعنی بیماری شریانِ محیطیِ خفیف دارید.
نتایج چه معنایی دارند؟
شاخصِ طبیعیِ مچپا–بازو بینِ ۱٫۰ تا ۱٫۳ است. شاخصِ ۰٫۹ یا کمتر به معنیِ وجودِ بیماری شریانِ محیطی است.
دامنههایِ موردِ استفادهٔ ارائهدهندگان:
- ۱٫۰ تا ۱٫۳: طبیعی
- ۰٫۹ تا ۱٫۰: مرزی
- ۰٫۷ تا ۰٫۹: بیماری شریانِ محیطیِ خفیف
- ۰٫۴ تا ۰٫۷: بیماری شریانِ محیطیِ متوسط
- کمتر از ۰٫۴: بیماری شریانِ محیطیِ شدید
شاخصِ بالایِ مچپا–بازو (بیش از ۱٫۴) میتواند به معنایِ سفتبودنِ رگهای اندامها بهعلتِ کلسیفیه (Calcified) شدن بهدلیلِ سنِ بالا یا دیابت باشد. پژوهشگران نشان دادهاند افرادی که شاخصِ مچپا–بازویِ بالاتر از ۱٫۴ دارند با افزایشِ خطرِ مرگِ قلبی–عروقی (Cardiovascular death) روبهرو هستند.
وقتی سرخرگها کلسیفیه میشوند، آزمونِ شاخص مچپا–بازو برای تشخیصِ بیماری شریانِ محیطی قابلِ اعتماد نیست. بنابراین اگر شاخصِ شما بهطورِ غیرطبیعی بالا باشد، ارائهدهنده برای بررسیِ جریانِ خون از روشهایِ دیگری استفاده میکند؛ برای نمونه ممکن است آزمونِ شاخص انگشتِ پا–بازو (Toe-brachial index) انجام شود که در آن فشارِ خون در انگشتِ شستِ پا ــ بهجایِ مچِ پا ــ اندازهگیری میشود. ارائهدهنده توضیح میدهد به کدام آزمونها نیاز دارید و نتایج چه معنایی دارند.
چه زمانی باید با پزشکم تماس بگیرم؟
اگر بلافاصله پس از آزمون نتیجه نگرفتید، با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرید. بسته به نتیجه ممکن است نیاز باشد برای آزمونها یا درمانهایِ دیگر برنامهریزی کنید.
ممکن است لازم باشد هرازگاهی آزمونِ شاخص مچپا–بازو را تکرار کنید، بهویژه اگر عددِ شما خارج از دامنهٔ طبیعی باشد. آزمونِ منظم به ارائهدهندهٔ شما کمک میکند بداند آیا بیماری شریانِ محیطی شما در حالِ بدترشدن است یا خیر. این آزمون همچنین نشان میدهد درمانهایی که برای بازکردنِ رگهای خونی انجام شدهاند تا چه اندازه مؤثرند.
References/منابع
Aboyans V, Criqui MH, Abraham P, et al. Measurement and interpretation of the ankle-brachial index: a scientific statement from the American Heart Association. Circulation. 2012 Dec;126(24):2890-2909. Accessed 3/27/2025.
Criqui MH, Matsushita K, Aboyans V, et al. Lower Extremity Peripheral Artery Disease: Contemporary Epidemiology, Management Gaps, and Future Directions: A Scientific Statement From the American Heart Association. Circulation. 2021 Aug;144(9):e171-e191. Accessed 3/27/2025.
Firnhaber JM, Powell CS. Lower Extremity Peripheral Artery Disease: Diagnosis and Treatment. Am Fam Physician. 2019 Mar;99(6):362-369. Accessed 3/27/2025.
Foley TR, Armstrong EJ, Waldo SW. Contemporary evaluation and management of lower extremity peripheral artery disease. Heart. 2016 Sep;102(18):1436-1441. Accessed 3/27/2025.
National Heart, Lung, and Blood Institute (U.S.). Peripheral Artery Disease Diagnosis. Last updated 3/24/2022. Accessed 3/27/2025.
Society for Vascular Surgery. Ankle-Brachial Index or ABI Test. Accessed 3/27/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
