آنژیوگرام
آنژیوگرام (Angiogram) یک اقدامِ تشخیصی است که با استفاده از تصویربرداری به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما نشان میدهد خون چگونه از میانِ رگهای خونی یا قلبتان جریان پیدا میکند. تزریقِ مادهٔ حاجب (Contrast material) دیدنِ جاهایی را که خون در آنها حرکت میکند و جاهایی را که انسداد وجود دارد آسان میکند. ارائهدهندهٔ شما میتواند برای انجامِ آنژیوگرام از پرتو ایکس (X-ray) یا انواعِ دیگری از تصویربرداری استفاده کند.
آنژیوگرام چیست؟
آنژیوگرام یک اقدامِ تشخیصی است که با تصاویرِ پرتو ایکس بهدنبالِ انسدادها یا نواحیِ تنگی در رگهای خونیِ شما (سرخرگها یا سیاهرگها) میگردد. آزمونِ آنژیوگرام میتواند نشان دهد خون چگونه در رگهای خونی در مکانهای مشخصی از بدنِ شما گردش میکند. ارائهدهندگانِ خدمات سلامت از آنژیوگرامِ قلب، گردن، کلیهها، پاها یا سایر نواحی برای یافتنِ منبعِ مشکل در سرخرگ یا سیاهرگ استفاده میکنند.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما ممکن است وقتی علائمِ رگهای خونیِ مسدود، آسیبدیده یا غیرطبیعی دارید بخواهد آنژیوگرام انجام دهد. آزمونِ آنژیوگرام به ارائهدهندهٔ شما کمک میکند منبعِ مشکل و میزانِ آسیبِ واردشده به رگهای خونیتان را تعیین کند.
با انجامِ آنژیوگرام، ارائهدهندهٔ شما میتواند وضعیتهای زیر را تشخیص دهد و برای درمانشان برنامهریزی کند:
- بیماریِ سرخرگِ کرونر (انسداد یا تنگی در سرخرگهایی که خون را به قلب میرسانند).
- بیماریِ سرخرگهای محیطی (انسداد یا تنگی در سرخرگهای پا).
- لختهٔ خون (Blood clot).
- آنوریسم (Aneurysm؛ دیوارهٔ سرخرگِ ضعیف).
جزئیات آزمون
آنژیوگرام چگونه کار میکند؟
فرایندِ آنژیوگرام شاملِ تزریقِ مادهٔ حاجب (که «رنگ» نیز نامیده میشود) است که ارائهدهندهٔ شما میتواند آن را با دستگاهِ پرتو ایکس ببیند. تصاویرِ روی صفحه، جریانِ خون و انسدادها را در رگهای خونی شما نشان میدهند.
ارائهدهندهٔ شما برای اطمینان از آرامش و راحتیتان دارو میدهد. بیشترِ افراد سدیشن (Sedation) دریافت میکنند. برخی دیگر بیهوشیِ عمومی (General anesthesia) میگیرند که باعثِ خواب میشود. در هر صورت، لازم است کسی شما را پس از پایانِ کار به خانه برساند.
چگونه برای آنژیوگرام آماده شویم
پیش از آزمونِ آنژیوگرام، ارائهدهندهٔ شما ممکن است بخواهد خونتان را بررسی کند تا معلوم شود خون چگونه لخته میشود. آنها همچنین میخواهند مطمئن شوند کلیههای شما بهخوبی کار میکنند.
داروها
همیشه پیش از قطعِ هر دارویی، بهویژه داروهای ضُدپُرخوردگیِ پلاکتی (Antiplatelets) و ضُدانعقادها (Anticoagulants)، با ارائهدهندهٔ خود مشورت کنید. با تأییدِ ارائهدهنده:
- پنج روز پیش از اقدام، کلوپیدوگرل (Clopidogrel) مصرف نکنید.
- در ۷۲ ساعتِ پیش از آزمون و ۲۴ ساعتِ پس از آزمون، رقیقکنندههای خون مانند دیپیریدامول (Dipyridamole) یا وارفارین (Warfarin) مصرف نکنید.
- سایرِ داروها را طبقِ معمول مصرف کنید.
- اگر دیابت دارید، دربارهٔ اینکه آیا و چه زمانی انسولین و/یا داروهایتان را مصرف کنید از ارائهدهندهٔ خود دستورالعمل بخواهید.
- از نیمهشبِ شبِ قبل از آنژیوگرام چیزی نخورید. اگر قرار است حینِ اقدام بیهوشیِ عمومی داشته باشید، از نیمهشب چیزی نخورید یا ننوشید.
روزِ انجامِ آنژیوگرام
حتماً:
- برای صبحانه در روزِ اقدام، فقط مایعاتِ صاف/روشن بنوشید.
- زیورآلات و سایرِ اشیای قیمتی را در خانه بگذارید.
- حتماً هماهنگ کنید یک بزرگسالِ مسئول شما را به خانه برساند.
- فهرستِ بهروزِ داروها و حساسیتهای داروییتان را بیاورید.
- یک کتاب یا مجله بیاورید، درصورتیکه ارائهدهندهٔ شما لازم باشد پیش از شما موردِ اورژانسیای را رسیدگی کند.
- اگر دیابت دارید به همهٔ ارائهدهندگانِ خود اطلاع دهید.
- لباسِ بیمارستان بپوشید و روی تختِ ویژهٔ پرتو ایکس دراز بکشید.
- با ارائهدهندهٔ خود برای مرورِ دستورالعملها، پرسشها و شرحِ حالِ پزشکیتان ملاقات کنید.
در طولِ آنژیوگرافی چه انتظاری داشته باشم
حینِ آنژیوگرام، ارائهدهندهٔ شما:
- ناحیهای را که کاتتر (Catheter) در آن جا میگیرد بیحس میکند.
- با سوزن به رگِ شما دسترسی پیدا میکند.
- یک سیم را از میانِ سوزن عبور میدهد.
- لولهای باریک و بلند بهنامِ کاتتر را روی سوزن سر میدهد و آن را واردِ یک سرخرگِ بزرگ (معمولاً در ناحیهٔ کشالهٔ ران یا مچِ دست) میکند.
- کاتتر را بهآرامی و با دقت از میانِ سرخرگِ شما پیش میبرد تا نوکِ آن به بخشی از رگِ خونی برسد که میخواهند بررسیاش کنند.
- مقدارِ کمی مادهٔ حاجب را از راهِ کاتتر به بخشی از رگِ خونیتان تزریق میکند. برای چند ثانیه ممکن است احساسِ گرگرفتگی یا احساسِ نیاز به ادرار کردن داشته باشید.
- تصاویرِ پرتو ایکس میگیرد.
- مسیرِ حرکتِ مادهٔ حاجب را روی مونیتورِ پرتو ایکس دنبال میکند تا ببیند خون در رگهای خونی شما کجا و با چه کیفیتی حرکت میکند.
آنژیوگرام چقدر طول میکشد؟
آنژیوگرام میتواند تنها ۱۵ دقیقه زمان ببرد، اما برخی از آنها ممکن است چند ساعت طول بکشند. این موضوع به اقداماتی بستگی دارد که ارائهدهندهٔ شما پس از یافتنِ مشکل انجام میدهد.
اگر ارائهدهندهٔ شما انسدادی پیدا کند، ممکن است بلافاصله با آنژیوپلاستی (Angioplasty) آن را درمان کند. این اقدام از یک بالونِ کوچک برای راندنِ انسداد بهسمتِ دیوارهٔ سرخرگ استفاده میکند. اگر آنژیوپلاستی جریانِ خون را بهتر کند و پس از اقدام کمتر از ۳۰٪ از انسداد باقی بماند، ممکن است همین کافی باشد.
اگر آنژیوپلاستی دهانهٔ کافی برای عبورِ خون ایجاد نکند، ممکن است به استنت (Stent) نیاز داشته باشید. این لولهٔ فلزیِ کوچک در رگِ خونی شما باقی میماند تا آن را باز نگه دارد. ارائهدهندهٔ شما میتواند بلافاصله پس از آنژیوپلاستی آن را کارگذاری کند.
درمانِ دیگر، جراحیِ بایپسِ قلب (Coronary artery bypass) یا پاها (Peripheral artery bypass) است که راهی دورتادورِ انسداد میسازد. ارائهدهنده این کار را در روزی دیگر انجام خواهد داد.
پس از آنژیوگرافی چه انتظاری داشته باشم
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت کاتتر را خارج میکند و محلِ سوراخشدنِ پوست را پانسمان میکند. برای دستکم ۱۵ دقیقه روی ناحیهٔ پانسمانشده فشار وارد میکنند تا خونریزی متوقف یا از آن پیشگیری شود.
اگر کاتتر از راهِ پای شما وارد شده باشد، لازم است چهار تا شش ساعت در تخت استراحت کنید. این کار احتمالِ خونریزیِ برش را کمتر میکند.
پیش از رفتن به خانه، ارائهدهندهٔ شما وضعیتتان را ارزیابی میکند و دستورالعملهای خانگی را با شما مرور میکند.
بهبودی پس از آنژیوگرام
احتمالاً همان روزِ انجامِ آنژیوگرام یا روزِ بعد میتوانید به خانه بروید، حتی اگر آنژیوپلاستی و کارگذاریِ استنت هم انجام شده باشد. چون داروی بیحسی/بیهوشی دریافت کردهاید، لازم است کسی شما را به خانه برساند.
پس از رسیدن به خانه، در دو روزِ آینده چیزی سنگینتر از ۱۰ پوند بلند نکنید و دولا نشوید یا خم نشوید. این کار باید از خونریزیِ برش جلوگیری کند.
یک بزرگسالِ مسئول باید شبِ بعد از اقدام کنارِ شما بماند. برخی افراد ممکن است برای دورهٔ بهبودیِ آنژیوگرامِ خود لازم باشد شب را در بیمارستان بمانند.
اگر دیابت دارید، تا ۴۸ ساعت پس از آزمون متفورمین (Metformin) مصرف نکنید. این کار خطرِ عوارضِ کلیوی را کاهش میدهد.
نوشیدنِ آب به بیرونرفتنِ مادهٔ حاجب از بدن شما کمک میکند.
خطراتِ آنژیوگرافی چیست؟
خطراتِ آنژیوگرام پایین هستند. اما ممکن است در ناحیهای که ارائهدهندهٔ شما از راهِ پوست به سرخرگ دسترسی پیدا کرده است دچار عوارض شوید. عوارضِ آنژیوگرام در کمتر از ۱٪ موارد رخ میدهند.
خطراتِ آنژیوگرام معمولاً به محلِ سوراخ شدن (محلِ ورود) مربوط میشود و شاملِ مواردِ زیر است:
- کبودی، که شایع است و ظرفِ یک تا سه هفته برطرف میشود.
- خونریزی.
- عفونت.
- درد.
- مشکلاتِ کلیوی.
- واکنشِ آلرژیک به مادهٔ حاجب.
- آسیب به رگهای خونی.
- ریتمِ غیرطبیعیِ قلب (آریتمی/Arrhythmia) یا ایستِ قلبی (Cardiac arrest) که نیاز به احیا (Resuscitation) دارد.
- انسدادِ رگِ خونی بهعلتِ لختهٔ خون که میتواند باعثِ سکتهٔ قلبی یا سکتهٔ مغزی شود (نادر).
- نشتِ رگِ خونی (نادر).
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی میگیرید و این نتایج چه معنایی دارند؟
ارائهدهندهٔ شما ممکن است انسدادهای کوچکی بیابد که به اقدامِ دیگری نیاز ندارند. ممکن است لازم باشد دارو مصرف کنید یا تغییراتی در زندگیِ روزمرهٔ خود ایجاد کنید. برای نمونه، شاید لازم باشد بیشتر ورزش کنید یا غذای سالمتری بخورید.
ممکن است انسدادهای بزرگتری داشته باشید که به درمانِ تهاجمیتر نیاز دارند. ارائهدهندهٔ شما ممکن است آنژیوپلاستی انجام دهد و یک استنت (لولهٔ کوچک) برای باز کردنِ سرخرگ و باز نگهداشتنِ آن کار بگذارد. آنها میتوانند این کار را حینِ همان آنژیوگرام انجام دهند.
برخی افراد به اقدامِ جداگانهای در روزی دیگر نیاز دارند. ارائهدهندهٔ شما ممکن است عملِ بایپس را توصیه کند که راهی برای عبورِ خون از اطرافِ ناحیهٔ مسدودشده ایجاد میکند.
چه زمانی باید از نتایجِ آزمون باخبر شوم؟
بهاحتمالِ زیاد، ارائهدهندهٔ شما پس از پایانِ آنژیوگرافی با شما صحبت خواهد کرد. اما ممکن است بخواهند زمانی را صرفِ مرورِ تصاویرِ پرتو ایکس کنند پیش از آنکه دربارهٔ اقدامِ بعدی تصمیم بگیرند.
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرم؟
اگر مواردِ زیر را دارید با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- درد یا ناراحتی که با دارو بهتر نمیشود.
- دشواری در صحبتکردن یا لبخندزدن.
- بیحسی، ضعف، گرمی یا تورم در بازو یا پایی که روی آن کار شده است.
- تب.
- تودهای نزدیکِ زخم.
- خونریزی در محلِ ورودِ کاتتر از راهِ پوست.
پرسشهای متداولِ دیگر
آیا آنژیوگرام یک جراحیِ بزرگ است؟
خیر. آنژیوگرافی یک اقدامِ کمتهاجمی است. جراحی نیست. ارائهدهندهٔ شما از یک برشِ بسیار کوچک استفاده میکند که فقط برای عبورِ یک کاتتر و ورود به رگِ خونی کافی است.
آنژیوگرام چقدر جدی/حساس است؟
آنژیوگرافی اقدامی با خطرِ پایین است. بااینحال، مهم است دستورالعملهای ارائهدهندهٔ خود را دربارهٔ نحوهٔ آمادهشدن دنبال کنید.
آنژیوگرام چقدر دردناک است؟
آنژیوگرام خیلی دردناک نیست. وقتی ارائهدهندهٔ شما داروی بیحسی (Anesthetic) را برای بیحس کردنِ ناحیهٔ ورودِ کاتتر تزریق میکند، ورودِ سوزن را حس خواهید کرد. پس از آن، بهاحتمالِ زیاد در طولِ اقدام دیگر دردی احساس نخواهید کرد. ممکن است هنگامِ ورودِ کاتتر کمی فشار حس کنید. پس از آنژیوگرام، ممکن است در محلِ کاتتر اندکی درد یا کبودی داشته باشید.
آیا آنژیوگرام و آنژیوپلاستی یکی هستند؟
خیر. آنژیوگرام به ارائهدهندهٔ شما امکان میدهد انسدادِ موجود در سرخرگ را ببیند. حینِ آنژیوگرام، ارائهدهندهٔ شما میتواند برای درمانِ انسداد، آنژیوپلاستی انجام دهد.
چه کسی این آزمون را انجام میدهد؟
یک کاردیولوژیستِ مداخلهای آنژیوگرامِ قلبی را انجام میدهد. رادیولوژیستهای مداخلهای و جراحانِ عروق آنژیوگرامِ سرخرگهای محیطی را انجام میدهند. نورولوژیستهای مداخلهای آنژیوگرامِ مغزی را انجام میدهند. ارائهدهندهای که آنژیوگرام را انجام میدهد میتواند تصاویرِ شما را بررسی کند و نواحیِ مشکلدار را شناسایی کند.
References/منابع
- American Heart Association. What Is a Coronary Angiogram? Updated 2023. Accessed 11/5/2024.
- National Health Service (U.K.). Angiography. Last reviewed 1/30/2023. Accessed 11/5/2024.
- National Heart, Lung, and Blood Institute (U.S.). Heart Tests. Last updated 3/24/2022. Accessed 11/5/2024.
- Society for Vascular Surgery. Angiogram. Accessed 11/5/2024.
- The Society for Cardiovascular Angiography and Interventions. Angiogram/Cardiac Catheterization. Last reviewed 10/31/2022. Accessed 11/5/2024.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
