کم خونی (آنمی)
کتابچه دیجیتال
برای مطالعه، کتابچه بالا را ورق بزنید، از بزرگنمایی و حالت تمام صفحه استفاده کنید و …
همچنین میتوانید با کلیک علامت … کتابچه را دانلود کنید و در صورت نیاز پرینت کنید یا مستقیم به صفحه مورد نظر بروید.
پادکست
برای گوش کردن به پادکست از دکمه پخش زیر استفاده نمایید:
فیلم آموزش همگانی
کمخونی (Anemia) چیست؟
کمخونی (Anemia) شایعترین اختلال خونی در ایالات متحده است. این بیماری بر گلبولهای قرمز و هموگلوبین (Hemoglobin) اثر میگذارد. هموگلوبین پروتئینی در گلبولهای قرمز است که اکسیژن را از ریهها به سایر بخشهای بدن منتقل میکند. برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارید. بیشتر افراد مبتلا به کمخونی دچار کمبود آهن هستند. این وضعیت کمخونی فقر آهن (Iron deficiency anemia) نامیده میشود.
انواع دیگری از کمخونی نیز وجود دارند، از جمله:
- کمخونی آپلاستیک (Aplastic anemia): زمانی رخ میدهد که سلولهای بنیادی مغز استخوان آسیب ببینند. بدن شما قادر به تولید کافی سلولهای خونی جدید نیست. این وضعیت بر گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید و پلاکتها تأثیر میگذارد. گاهی به آن «نارسایی مغز استخوان» هم گفته میشود.
- کمخونی همولیتیک (Hemolytic anemia): زمانی رخ میدهد که بدن شما گلبولهای قرمز را زودتر از موعد تخریب میکند. طول عمر طبیعی گلبولهای قرمز ۱۲۰ روز است.
- کمخونی نورموسیتیک (Normocytic anemia): زمانی رخ میدهد که اندازهٔ گلبولهای قرمز طبیعی است، اما تعدادشان کم است.
- کمخونی پرنیشیوز (Pernicious anemia): زمانی رخ میدهد که بدن شما ویتامین B12 کافی نداشته باشد. این موضوع باعث کمبود گلبولهای قرمز سالم میشود.
- کمخونی داسیشکل (Sickle cell anemia): نوعی بیماری ژنتیکی است که بر گلبولهای قرمز اثر میگذارد. زمانی رخ میدهد که فرد با دو ژن غیرطبیعی هموگلوبین متولد شود.
علائم کمخونی
انواع خفیف کمخونی ممکن است علامتی ایجاد نکنند. خستگی یا احساس ضعف علامت شایعی است. این بهدلیل نقش هموگلوبین در انتقال اکسیژن است. کمبود اکسیژن باعث کاهش انرژی میشود و قلب را مجبور میکند سختتر کار کند. سایر علائم شایع کمخونی عبارتاند از:
- رنگپریدگی
- تنگی نفس
- سردی دست و پا
- سردرد
- سرگیجه
- ضربان قلب تند، آهسته یا نامنظم
- ناخنهای شکننده یا ریزش مو
- ولع غذایی غیرمعمول (پیکا – Pica)
در صورت داشتن این علائم با پزشک تماس بگیرید. پزشک میتواند نوع و علت کمخونی را تشخیص دهد.
علت کمخونی چیست؟
سه دلیل اصلی برای بروز کمخونی وجود دارد:
۱. بدن نمیتواند به اندازهٔ کافی گلبول قرمز تولید کند
این حالت میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله رژیم غذایی، بارداری یا بیماریها.
رژیم غذایی
اگر بدن فاقد مواد مغذی خاصی باشد، تولید گلبول قرمز کاهش مییابد. کمبود آهن شایعترین مشکل است. افرادی که گوشت نمیخورند یا رژیمهای افراطی میگیرند، بیشتر در معرض خطرند. نوزادان و کودکان خردسال نیز ممکن است بهعلت رژیم کمآهن دچار کمخونی شوند. همچنین کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک میتواند منجر به کمخونی گردد.
اختلال جذب
برخی بیماریها توانایی رودهٔ باریک را در جذب مواد مغذی کاهش میدهند؛ مانند بیماری کرون (Crohn’s disease) و سلیاک (Celiac disease). برخی غذاها مانند شیر هم مانع جذب آهن میشوند. مصرف ویتامین C میتواند کمککننده باشد. داروهایی مانند آنتیاسیدها و داروهای کاهندهٔ اسید معده نیز اثرگذارند.
بارداری
در بارداری، نیاز بدن به خون تا ۳۰٪ بیشتر میشود. اگر آهن یا ویتامین B12 کافی نباشد، بدن قادر به تولید کافی گلبول قرمز نخواهد بود.
عوامل افزایشدهندهٔ خطر کمخونی در بارداری:
- تهوع و استفراغ شدید (ویار)
- رژیم غذایی کممغذی
- پریودهای سنگین پیش از بارداری
- بارداریهای پشتسرهم
- بارداری دوقلو یا چندقلو
- بارداری در سن نوجوانی
- خونریزی زیاد ناشی از آسیب یا جراحی
رشد سریع (جهش رشدی)
کودکان زیر ۳ سال به دلیل رشد سریع، ممکن است نتوانند آهن کافی دریافت یا ذخیره کنند.
کمخونی نورموسیتیک
میتواند ارثی یا اکتسابی (بهعلت بیماری یا عفونت) باشد. شایعترین علت اکتسابی، بیماریهای مزمن مانند بیماری کلیه، سرطان، آرتریت روماتوئید و تیروئیدیت است. برخی داروها هم میتوانند باعث کمخونی نورموسیتیک شوند، اگرچه نادر است.
۲. بدن گلبولهای قرمز را زودتر از موعد تخریب میکند
برخی درمانها مانند شیمیدرمانی میتوانند گلبولهای قرمز یا مغز استخوان را آسیب بزنند. عفونتها نیز میتوانند منجر به کمخونی شوند. برخی بیماریهای مادرزادی مانند بیماری داسیشکل، تالاسمی یا کمبود آنزیمها نیز گلبولهای قرمز را تخریب میکنند. بزرگی یا بیماری طحال نیز میتواند علت باشد.
۳. از دست دادن خون
از دست دادن خون باعث کمبود گلبولهای قرمز میشود. پریودهای شدید در زنان، خونریزی داخلی (دستگاه گوارش یا ادراری) بهعلت زخم معده یا کولیت زخمی میتوانند عامل باشند. سایر علل:
- سرطان
- جراحی
- تروما (آسیب)
- مصرف طولانیمدت آسپرین یا داروهای مشابه
چگونه کمخونی تشخیص داده میشود؟
اگر مشکوک به کمخونی هستید، پزشک معاینهٔ فیزیکی انجام میدهد و تاریخچهٔ پزشکی و علائم را بررسی میکند. آزمایش اصلی برای تشخیص کمخونی، شمارش کامل خون (CBC) است. در صورت نیاز، آزمایشهای دیگر مانند بررسی مغز استخوان انجام میشود.
آیا میتوان از کمخونی پیشگیری کرد؟
کمخونی ناشی از بیماریهای ژنتیکی قابل پیشگیری نیست. کمخونی ناشی از خونریزی هم اغلب اجتنابناپذیر است. اما درمان خونریزیهای شدید میتواند کمککننده باشد. اگر بدن نتواند مواد مغذی مانند آهن یا ویتامین B12 جذب کند، مصرف مکمل با نظر پزشک توصیه میشود.
رژیم غذایی متعادل میتواند در پیشگیری مؤثر باشد.
منابع غذایی سرشار از آهن:
- گوشت قرمز
- غذاهای دریایی
- جگر و سایر احشاء
- غلات کامل
- میوههای خشک
- آجیل
- لوبیاها (بهویژه لوبیای لیما)
- سبزیجات برگسبز تیره (مانند اسفناج و بروکلی)
- مواد غذایی غنیشده با آهن (مانند نان و غلات صبحانه – برچسب محصول بررسی شود)
ویتامین C به جذب آهن کمک میکند. منابع خوب ویتامین C شامل مرکبات، فلفل و بروکلی هستند. برخی غذاها مانع جذب آهن میشوند: قهوه، چای، شیر، سفیدهٔ تخممرغ، فیبر و پروتئین سویا. در کمخونی فقر آهن بهتر است اینها محدود شوند.
منابع غذایی سرشار از ویتامین B12:
- گوشت و مرغ
- جگر
- ماهی و صدف
- تخممرغ، شیر و لبنیات
- برخی غلات و مخمرهای غنیشده (برچسب بررسی شود)
منابع غذایی سرشار از فولات (اسید فولیک):
- سبزیجات برگسبز تیره (اسفناج، بروکلی)
- مارچوبه
- لوبیا و نخود
- عدس
- موز، پرتقال و آب پرتقال
زنان باردار ممکن است برای پیشگیری از کمخونی، مکمل آهن مصرف کنند. اما آکادمی پزشکان خانواده آمریکا (AAFP) شواهد کافی برای توصیهٔ غربالگری همگانی یا تجویز روتین مکمل آهن در بارداری ندارد.
برای کودکان ۶ تا ۲۴ ماه نیز شواهد کافی برای غربالگری وجود ندارد. راههای پیشگیری در کودکان:
- استفاده از شیرخشک غنیشده با آهن
- آغاز غلات غنیشده با آهن از حدود ۴ ماهگی
- محدود کردن مصرف شیر گاو به کمتر از ۳ فنجان (۲۴ اونس) در روز پس از ۱۲ ماهگی
- شروع غذاهای غنی از آهن از حدود ۱۲ ماهگی
هشدار: تمام مکملهای آهن را دور از دسترس کودکان نگه دارید. مصرف بیشازحد آهن میتواند سمی باشد.
درمان کمخونی
درمان کمخونی بسته به نوع، علت، شدت و وضعیت سلامت فرد متفاوت است. هدف اصلی، افزایش تعداد گلبولهای قرمز و هموگلوبین برای رساندن اکسیژن کافی به بدن است. هدف دیگر، درمان علت زمینهای است.
روشهای درمانی:
- تغییر رژیم غذایی برای افزایش مواد مغذی
- مصرف داروهای محرک تولید گلبول قرمز مانند اریترپوئیتین (Erythropoietin) در کمخونی نورموسیتیک
- داروهای هورمونی برای درمان پریودهای سنگین
- آنتیبیوتیکها برای عفونتها
- داروهای جلوگیری از تخریب گلبولهای قرمز
برخی موارد نیازمند درمانهای جدیتر هستند:
- جراحی برای توقف خونریزی یا برداشت طحال
- انتقال خون
- پیوند سلولهای بنیادی خون و مغز استخوان
زندگی با کمخونی
بیشتر افراد پس از درمان زندگی طبیعی دارند. اما کمخونی شدید، مزمن یا درماننشده میتواند عوارض جدی داشته باشد:
- آریتمی (Arrhythmia): ضربان قلب نامنظم که میتواند به بیماری یا نارسایی قلبی منجر شود.
- آسیب اندامها: بهعلت نرسیدن اکسیژن کافی.
- تضعیف سیستم ایمنی: بهویژه در افراد مبتلا به سرطان، HIV/AIDS یا عفونتهای شدید.
کودکان مبتلا به کمخونی فقر آهن در معرض مسمومیت با سرب و مشکلات تکاملی (ذهنی، حرکتی یا رفتاری) هستند.
زنان باردار مبتلا به کمخونی فقر آهن ممکن است نوزاد نارس یا کموزن به دنیا آورند. همچنین خطر نیاز به انتقال خون حین زایمان و ابتلا به افسردگی پس از زایمان وجود دارد.
پرسشهایی از پزشک
- اگر یک بار کمخونی بگیرم، آیا همیشه خواهم داشت یا ممکن است دوباره برگردد؟
- اگر در دوران بارداری دچار کمخونی شوم، آیا این بیماری به فرزندم منتقل میشود؟
- اگر در بارداری کمخونی داشته باشم، آیا احتمال بروز آن پس از زایمان هم هست؟
- اگر بیماریای داشته باشم که موجب کمخونی میشود، آیا خطر انتقال آن به فرزندانم وجود دارد؟
منابع
- National Heart, Lung, and Blood Institute: Anemia
- National Institutes of Health, MedlinePlus: Anemia
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
همچنین بخوانید
