آمبلیوپیا (تنبلی چشم)
کتابچه دیجیتال
برای مطالعه ، کتابچه دیجیتال را ورق بزنید:
پادکست
برای گوش کردن به پادکست از دکمه پخش زیر استفاده نمایید:
فیلم آموزشی همگانی
آمبلیوپیا (تنبلی چشم) چیست؟
آمبلیوپیا که به آن «تنبلی چشم» نیز گفته میشود، یک مشکل چشمی است که از اوایل کودکی آغاز میشود. آمبلیوپیا شایعترین علت مشکلات بینایی در کودکان است. این وضعیت زمانی رخ میدهد که یک چشم بهدرستی با مغز همکاری نمیکند. مغز، چشمی را که درست کار میکند ترجیح میدهد و این باعث کاهش بینایی در چشم دیگر میشود.
آمبلیوپیا معمولاً فقط یک چشم را درگیر میکند، اما گاهی هر دو چشم را تحتتأثیر قرار میدهد. تشخیص زودهنگام آمبلیوپیا در کودک و درمان سریع آن بسیار مهم است. اگر چنین شود، احتمالاً کودک دچار مشکلات بینایی طولانیمدت نخواهد شد. در صورت درماننشدن، این مشکل میتواند باعث بروز اختلالات شدید بینایی، از جمله نابینایی قانونی شود.
علائم آمبلیوپیا
آمبلیوپیا معمولاً بین زمان تولد تا ۷ سالگی آغاز میشود. علائم در کودک شما میتواند شامل موارد زیر باشد:
- چشمهایی که با هم کار نمیکنند
- یک چشم که به سمت داخل یا بیرون منحرف میشود
- لوچ کردن، بستن یک چشم یا کج کردن سر برای نگاه کردن به چیزی
- مشکلات در ادراک عمق (Depth perception)
- افتادگی پلک بالایی
- گاهی علائم فقط در معاینه چشم مشخص میشوند.
علتهای آمبلیوپیا
تمام نوزادان با بینایی ضعیف به دنیا میآیند. با رشد کودک، بینایی او بهبود مییابد. برای داشتن بینایی خوب، هر دو چشم باید تصویر واضح و متمرکز یکسانی را ارائه دهند. برخی کودکان دچار مشکلاتی میشوند که باعث اختلال در بینایی آنها میشود. این مشکلات میتواند باعث شود که هر چشم تصویر متفاوتی به مغز بفرستد. مغز کودک بهطور طبیعی تلاش میکند مشکل را با حذف تصویر ضعیفتر برطرف کند. اگر این مشکل در سنین پایین اصلاح نشود، مغز همیشه تصاویر چشم ضعیف را نادیده میگیرد که این امر منجر به آمبلیوپیا میشود.
هر وضعیتی که مانع از تمرکز صحیح چشم شود، میتواند باعث آمبلیوپیا شود. سه علت شایع عبارتاند از:
- استرابیسم (Strabismus – انحراف چشم): چشمها در یک جهت قرار نمیگیرند. این شایعترین علت آمبلیوپیا است.
- عیب انکساری (Refractive error): شامل نزدیکبینی، دوربینی و آستیگماتیسم است. احتمال ایجاد آمبلیوپیا زمانی بیشتر است که این خطا در یک چشم بیشتر از چشم دیگر باشد.
- کاتاراکت (Cataract – آبمروارید): باعث کدر شدن عدسی چشم میشود. کاتاراکت در کودکان نادر است.
برخی کودکان بیشتر در معرض خطر ابتلا به آمبلیوپیا هستند، از جمله:
- نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمدهاند.
- کودکانی که هنگام تولد جثه کوچکی دارند.
- کودکانی با سابقه خانوادگی آمبلیوپیا.
- کودکانی با ناتوانیهای تکاملی.
تشخیص آمبلیوپیا
اگر هر یک از علائم بالا را در کودک خود مشاهده کردید، حتی در دوران نوزادی، با پزشک تماس بگیرید. پزشک معاینه چشم انجام میدهد و درباره علائم، سابقه خانوادگی و عوامل خطر سؤال خواهد کرد.
بهطور معمول، کودکان باید اولین معاینه چشم را بین ۳ تا ۵ سالگی انجام دهند.
پیشگیری یا اجتناب از آمبلیوپیا
آمبلیوپیا قابل پیشگیری نیست، اما میتوان از کاهش بینایی ناشی از آن جلوگیری کرد. عادتهای بینایی کودک خود را تحتنظر بگیرید و در صورت وجود نگرانی، با پزشک تماس بگیرید. اگر آمبلیوپیا زود تشخیص داده و درمان شود، کودک باید بتواند بیشتر بینایی خود را حفظ کند. در صورت درماننشدن بعد از سن ۱۰ سالگی، احتمالاً برای بقیه عمر دچار مشکلات بینایی خواهد شد. تشخیص زودهنگام کلید جلوگیری از کاهش بینایی است.
درمان آمبلیوپیا
درمان آمبلیوپیا شامل وادار کردن کودک به استفاده بیشتر از چشم ضعیف است تا این چشم قویتر شود. برای این کار، کودک باید یک پوشاننده چسبدار روی چشم قویتر خود قرار دهد. بیشتر کودکان روزانه ۲ تا ۶ ساعت از پوشاننده استفاده میکنند.
گاهی از قطرههای چشمی یا عینکهای خاص برای تار کردن بینایی چشم قویتر استفاده میشود تا چشم ضعیفتر بیشتر کار کند و قوی شود. عینک یا لنز تماسی میتواند مشکلات نزدیکبینی یا دوربینی را اصلاح کند. در مواردی، جراحی برای درمان آبمروارید، افتادگی پلک یا انحراف چشم لازم است.
درمان معمولاً تا زمانی که بینایی طبیعی شود یا بهبودی متوقف شود، ادامه مییابد. برای بیشتر کودکان، این روند چند هفته تا چند ماه طول میکشد. برخی کودکان باید تا ۸ تا ۱۰ سالگی از پوشاننده استفاده کنند.
استفاده طولانیمدت از پوشاننده ممکن است به چشم قوی آسیب برساند، بنابراین کودکانی که از آن استفاده میکنند باید بهطور منظم تحتنظر پزشک باشند.
اهمیت درمان زودهنگام
سالهای اول زندگی، مهمترین دوره برای تکامل بینایی هستند. بین سنین ۷ تا ۱۰ سالگی، ارتباطات بین چشم و مغز شکل میگیرد. درمان آمبلیوپیا در این دوره بسیار مؤثرتر است، زیرا این ارتباطات هنوز در حال تکاملاند. پس از کاملشدن سیستم بینایی کودک، تغییر آن بسیار دشوار خواهد بود. اگر آمبلیوپیا درمان نشده باشد، فرد احتمالاً تا آخر عمر دچار ضعف بینایی خواهد بود و این مشکل با عینک، پوشاننده یا درمانهای دیگر اصلاح نخواهد شد.
یک مطالعه بالینی نشان داده است که درمان کودکان تا سن ۱۷ سالگی هم میتواند مفید باشد، اما تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود درمان در نوجوانان یا بزرگسالان چه تأثیری دارد.
زندگی با آمبلیوپیا
بسته به سن کودک، ممکن است پوشیدن پوشاننده برای او دشوار باشد. اگر پوشاننده برای کودک آزاردهنده است، با پزشک درباره گزینههای دیگر مشورت کنید. ممکن است عینک یا قطرههای چشمی انتخاب بهتری باشد.
آمبلیوپیا میتواند پس از پایان درمان دوباره برگردد. بنابراین ادامه مراقبت و توجه به علائم کودک مهم است. در صورت بازگشت علائم، درمان باید تکرار شود. درمان برخی کودکان تا ۱۰ سالگی ادامه دارد.
سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید
- آیا فرزندم همیشه دچار مشکلات بینایی خواهد بود؟
- بهترین روش درمان آمبلیوپیا چیست؟
- آیا فرزندم به عینک یا لنز نیاز خواهد داشت؟
- فرزندم باید چه مدت از پوشاننده استفاده کند؟
- آیا آمبلیوپیا مشکلات طولانیمدت ایجاد میکند؟
- اگر فرزندم پوشاننده را دوست ندارد، آیا میتواند از قطره استفاده کند؟
منابع
مؤسسه ملی چشم (National Eye Institute): Amblyopia
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
همچنین بخوانید
