پادکست
برای گوش کردن به پادکست، از دکمه پخش زیر استفاده نمایید:
فیلم آموزش همگانی
بیماری آلزایمر (Alzheimer’s disease) چیست؟
بیماری آلزایمر نوعی زوال عقل (Dementia) است. زوال عقل وضعیتی است که طیف گستردهای از علائم را توصیف میکند. این علائم با تغییرات فیزیکی و عملکردی در مغز مرتبط هستند. زوال عقل معمولاً بر حافظه، تواناییهای تفکر و شخصیت فرد تأثیر میگذارد. در مراحل پیشرفته، فرد مبتلا به زوال عقل برای مراقبت از خود دچار مشکل میشود.
بیماری آلزایمر شایعترین علت زوال عقل در میان سالمندان است. با این حال، عوامل دیگری هم میتوانند باعث زوال عقل شوند. بیماری آلزایمر بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال دیده میشود. البته افراد جوانتر از ۶۵ سال هم میتوانند به آلزایمر مبتلا شوند. این حالت آلزایمر زودرس (Early onset Alzheimer’s disease) نامیده میشود که چندان شایع نیست.
علائم بیماری آلزایمر
اگر نگران هستید که خودتان یا یکی از عزیزانتان دچار آلزایمر باشد، ۱۰ علامت اصلی وجود دارد که باید در نظر گرفت. هر فرد ممکن است برخی یا همهٔ این علائم را داشته باشد. در صورت مشاهده یک یا چند مورد، با پزشک مشورت کنید.
- اختلال حافظه که بر زندگی روزمره اثر میگذارد: فراموش کردن تاریخهای مهم یا چیزهایی که بهتازگی یاد گرفتهاید، پرسیدن مکرر یک سؤال، یا وابستگی بیش از حد به یادداشتها، وسایل دیجیتال یا اعضای خانواده برای بهیادآوردن امور.
- تغییر در توانایی دنبال کردن یک برنامه یا حل مسئله: شامل مشکل در تمرکز بر یک مسئله یا دنبال کردن دستورالعملها (مانند دستور آشپزی) یا فراموشی کارهای برنامهریزیشده مثل پرداخت قبوض ماهیانه.
- تغییر در توانایی انجام کارهای آشنا: دشواری در انجام فعالیتهای همیشگی مانند کارهای خانه، خرید یا وظایف روتین در محل کار.
- سردرگمی در زمان یا مکان: گم کردن زمان، تاریخ یا روز هفته، یا فراموشی مکان و علت حضور در آنجا.
- مشکلات بینایی یا درک اطلاعات بصری: مشکل در درک مطلب هنگام خواندن، تشخیص رنگها، قضاوت فاصلهها یا سردرگمی دربارهٔ آنچه دیده میشود.
- مشکلات مربوط به زبان: فراموش کردن واژهها در میانهٔ مکالمه، تکرار جملات یا نامیدن اشیا با اسمهای اشتباه.
- جا گذاشتن اشیاء: قرار دادن وسایل در مکانهای غیرمعمول، گم کردن مکرر اشیا، ناتوانی در یادآوری مسیر برای پیدا کردن آنها، حتی متهم کردن دیگران به دزدی.
- قضاوت ضعیف: بیتوجهی به ظاهر یا نظافت شخصی، یا قضاوتهای مالی نادرست مانند بخشیدن پول زیاد به افراد ناشناس.
- کنارهگیری از فعالیتها: کنارهگیری از فعالیتهای اجتماعی، پروژههای کاری یا دیدارهای خانوادگی، یا رها کردن سرگرمیها و ورزشهای مورد علاقه.
- تغییرات خلق و شخصیت: بروز گیجی، سوءظن، عصبانیت، افسردگی، ترس یا اضطراب غیرمعمول، بهویژه در محیطهای جدید یا ناآشنا.
بیماری آلزایمر یک بیماری پیشرونده است. به این معنا که علائم بهآرامی و بهصورت خفیف شروع شده و در طول زمان بدتر میشوند. تواناییهای شناختی (مغزی) و عملکردی (خودمراقبتی) فرد به مرور کاهش مییابد. در مراحل پایانی، فرد مبتلا دیگر قادر به برقراری ارتباط نیست و کاملاً به دیگران وابسته میشود.
با پیشرفت بیماری، عوارضی مانند موارد زیر ممکن است بروز کند:
- افسردگی
- درد، بیماری یا عوارض دارویی گزارشنشده (به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط)
- زمینخوردگی
- ذاتالریه یا عفونتهای دیگر
- سوءتغذیه یا کمآبی بدن
اگر فکر میکنید یکی از عزیزانتان دچار این مشکلات است، با پزشک او مشورت کنید. پزشک میتواند دارو یا درمانهایی برای راحتی و کاهش علائم تجویز کند.
علت بیماری آلزایمر چیست؟
پزشکان دقیقاً نمیدانند چه چیزی باعث آلزایمر میشود. یک نظریه این است که بیماری زمانی آغاز میشود که تودههایی از پروتئینهای غیرطبیعی در مغز تجمع کنند. این تغییرات کوچک معمولاً مدتها پیش از بروز علائم آغاز میشوند و بهمرور جمع شده و موجب آسیب و مرگ سلولهای مغزی میشوند.
عوامل افزایشدهندهٔ خطر ابتلا به آلزایمر عبارتاند از:
- سن: با افزایش سن، احتمال ابتلا بیشتر میشود. پس از ۶۵ سالگی، این احتمال هر ۵ سال دو برابر میشود.
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی آلزایمر خطر را افزایش میدهد. همچنین وجود برخی ژنها در DNA احتمال ابتلا را بیشتر میکند.
- سندرم داون (Down syndrome): افراد دارای سندرم داون خطر بسیار بیشتری نسبت به جمعیت عمومی دارند.
- عوامل محیطی/سبک زندگی: سابقهٔ ضربه به سر، بیماریهای قلبی–عروقی، دیابت و چاقی خطر ابتلا را بیشتر میکنند. برای پیشگیری باید از کلاه ایمنی هنگام دوچرخهسواری، کمربند ایمنی در خودرو استفاده کرد، برنامهٔ ورزشی منظم داشت، تغذیه سالم را رعایت و از دخانیات اجتناب کرد.
آلزایمر در زنان شایعتر از مردان است. تقریباً دو سوم مبتلایان زن هستند.
تشخیص بیماری آلزایمر
تشخیص آلزایمر زمانبر است و آزمایش قطعی وجود ندارد. پزشک برای تشخیص به اطلاعات مختلف نیاز دارد، از جمله:
- وضعیت سلامت فعلی و تاریخچهٔ پزشکی
- برنامهٔ روزمره و تغییرات رفتاری
- حافظه، حل مسئله، توجه و تواناییهای زبانی
- آزمایشهای آزمایشگاهی (خون یا ادرار)
- تصویربرداری مغزی برای بررسی مشکلاتی مانند سکته
بر اساس این اطلاعات، پزشک تقریباً همیشه میتواند وجود زوال عقل را تشخیص دهد و اغلب مشخص کند که آیا آلزایمر علت آن است یا خیر. با این حال، تشخیص قطعی آلزایمر تنها پس از مرگ و بررسی مغز زیر میکروسکوپ ممکن است.
تشخیص زودهنگام به شروع درمان سریعتر کمک میکند و زمان بیشتری برای تصمیمگیری دربارهٔ مراقبت، مسائل مالی و حقوقی در اختیار خانواده قرار میدهد.
آیا میتوان از آلزایمر پیشگیری کرد؟
هیچ راه شناختهشدهای برای پیشگیری کامل وجود ندارد. اما باور پزشکان این است که زندگی سالم و فعال نگهداشتن مغز میتواند خطر ابتلا را کاهش دهد یا شروع و پیشرفت بیماری را به تأخیر بیندازد. این موارد شامل تغذیه سالم، مصرف کم الکل، عدم مصرف دخانیات، فعالیت بدنی، اجتماعی و ذهنی است.
آکادمی پزشکان خانوادهٔ آمریکا (AAFP) اعلام کرده شواهد کافی برای سودمند بودن غربالگری روتین اختلال شناختی وجود ندارد.
درمان بیماری آلزایمر
درمان قطعی وجود ندارد. اهداف درمانی عبارتاند از:
- کند کردن پیشرفت علائم (مانند از دست دادن حافظه)
- کنترل تغییرات رفتاری (مانند افسردگی و پرخاشگری)
- کاهش مشکلات دیگر (مانند اختلالات خواب)
داروها
- مهارکنندههای کولیناستراز (Cholinesterase inhibitors): برای مراحل اولیه و متوسط آلزایمر تأیید شدهاند. عوارض جانبی معمول شامل اسهال، تهوع و استفراغ است.
- ممانتین (Memantine): برای مراحل متوسط تا شدید آلزایمر استفاده میشود. میتواند بهتنهایی یا همراه با مهارکننده کولیناستراز مصرف شود. عوارض آن شامل سرگیجه و سردرد است.
پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل تغییرات رفتاری تجویز کند. این داروها شامل:
- داروهای بدون نسخه مانند مسکنها
- داروهای نسخهای مانند ضدافسردگیها، ضداضطرابها و داروهای خواب
درمانهای غیردارویی
مدیریت محیط زندگی و ایجاد روال منظم برای کاهش استرس و اضطراب بسیار مؤثر است.
برخی داروهای رایج میتوانند علائم زوال عقل را بدتر کنند. بنابراین باید داروها با پزشک مرور شوند.
زندگی با بیماری آلزایمر
امید به زندگی در بیماران آلزایمر متفاوت است. بهطور میانگین بیشتر بیماران بین ۴ تا ۸ سال پس از تشخیص زنده میمانند، اما برخی تا ۲۰ سال هم زندگی میکنند. مرگ معمولاً بهطور مستقیم ناشی از بیماری نیست بلکه در اثر عوارض آن رخ میدهد.
پرسشهایی برای پزشک
- از کجا بفهمم خودم دچار زوال عقل شدهام؟
- آیا فراموشی نشانهٔ آلزایمر است؟
- آلزایمر چگونه توانایی من برای مراقبت از خود یا عزیزانم را تحت تأثیر قرار میدهد؟
- مزایا و معایب شرکت در کارآزماییهای بالینی چیست؟
- اگر مراقب یک بیمار آلزایمری باشم، چطور میتوانم استرسم را کاهش دهم؟
- چگونه باید برای افت عملکرد در آلزایمر آماده شویم؟
منابع
- National Institute on Aging: Alzheimer’s Disease Fact Sheet
- U.S. National Library of Medicine: Alzheimer’s Disease
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد با پزشک معالج مشورت شود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
