سونوگرافی شکم
سونوگرافی شکم (Abdominal ultrasound) از امواجِ صوتیِ پُربسامد برای دیدنِ ساختارهای داخلِ شکمِ شما استفاده میکند. این آزمایش سلامتِ اندامهای شکمیِ شما — مانند کبد (Liver)، کیسهٔ صفرا (Gallbladder) و کلیهها (Kidneys) — و رگهای خونی (Blood vessels)ای را که به آنها میرسند بررسی میکند.
سونوگرافی شکم چیست؟
سونوگرافی شکم نوعی آزمونِ تصویربرداری است. از امواجِ صوتیِ پُربسامد (High-frequency sound waves) برای ایجادِ تصاویر از اندامها و رگهای خونی در شکم (Abdomen) شما استفاده میکند.
ممکن است از سوی ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت اصطلاحِ «سونوگرام (Sonogram)» را بشنوید. بهطورِ کلی، «سونوگرافی (Ultrasound)» به خودِ آزمایش اشاره دارد و «سونوگرام (Sonogram)» به تصویری که آزمایش تولید میکند.
پزشک چرا ممکن است سونوگرافی شکم درخواست کند؟
دلایلِ متعددی وجود دارد که یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است سونوگرافیِ شکم را توصیه کند. یکی از شایعترینها بررسیِ جنینِ در حالِ رشد در طولِ بارداری (Pregnancy) است. ارائهدهندگان اغلب این آزمایش را «سونوگرافیِ دورانِ بارداری (Prenatal ultrasound)» مینامند.
سونوگرافی همچنین میتواند بخشهایی از دستگاهِ گوارش (Digestive system) شما را بررسی کند، از جمله:
- کبد (Liver).
- پانکراس/لوزالمعده (Pancreas).
- کیسهٔ صفرا (Gallbladder).
یک سونوگرافیِ کاملِ شکم آن سه اندام را، همچنین مواردِ زیر را بررسی میکند:
- رگهای خونیِ شکمی مانند آئورت (Aorta) و وریدِ اجوفِ تحتانی (Inferior vena cava).
- طحال (Spleen).
- کلیهها (Kidneys).
- مثانه (Bladder).
سونوگرافی شکم چه چیزهایی را میتواند شناسایی کند؟
سونوگرافیِ شکم همچنین میتواند به مشخصکردنِ علتِ دردِ توضیحدادهنشدهٔ شکم (معده) کمک کند. همچنین میتواند به تشخیصِ وضعیتهایی مانند مواردِ زیر کمک کند:
- آنوریسمِ آئورتِ شکمی (Abdominal aortic aneurysm) (بزرگشدنِ آئورتِ شکمیِ شما).
- سنگهایِ کلیه (Kidney stones).
- سرطانِ کلیه (Kidney cancer).
- سنگهایِ مثانه (Bladder stones).
- سنگهایِ کیسهٔ صفرا (Gallstones).
- کولهسیستیت (Cholecystitis) (التهابِ کیسهٔ صفرا).
- بیماریِ کبد (Liver disease).
- بیماریِ کلیه (Kidney disease).
- پانکراتیت (Pancreatitis).
- طحالِ بزرگشده (Enlarged spleen).
- کیستها یا تومورهایِ شکمی (Abdominal cysts or tumors).
- بیماریِ کبدِ چرب (Fatty liver disease).
- برخی انواعِ سرطان (مانند سرطانِ پانکراس (Pancreatic cancer)).
جزئیاتِ آزمایش
سونوگرافی شکم چگونه کار میکند؟
سونوگرافی از امواجِ صوتیای که شما نمیشنوید برای گرفتنِ تصاویرِ بافتهای نرمِ داخلِ بدنتان استفاده میکند. برای ثبتِ این تصاویر، یک ارائهدهنده «مبدلِ دستی (Transducer)» را روی شکمِ شما میلغزاند.
دستگاهِ سونوگرافی امواجِ صوتیِ پُربسامدی میفرستد که از ساختارهایی مانند اندامها، رگهای خونی و سایرِ بافتهای نرم بازتاب مییابند. یک کامپیوتر (Computer) این سیگنالها را دریافت میکند و از آنها برای ایجادِ تصاویر استفاده میکند.
آمادگی برای سونوگرافی شکم
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت پیش از سونوگرافی دستورالعملهایِ کامل را به شما خواهد داد. برای حصولِ دقیقترین نتایج، دستورالعملهای آنها را دنبال کنید.
ممکن است ارائهدهنده از شما بخواهد چند ساعت پیش از آزمایش از خوردن یا نوشیدن خودداری کنید. در برخی موارد، ممکن است لازم باشد درست پیش از آزمایش مقدارِ مشخصی آب بنوشید. یا ممکن است اصلاً نیازی به آمادگی نداشته باشید.
ناشتایی برای سونوگرافی شکم
بسته به وضعیتِ شما، ممکن است لازم باشد پیش از سونوگرافیِ شکم ناشتا باشید. پُر بودن (یا خالی بودن) مثانه یا معده گاهی میتواند به تصاویرِ تار منجر شود. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید آیا باید پیش از نوبتتان ناشتا باشید یا خیر.
در طولِ آزمایش چه انتظاری داشته باشم؟
برای سونوگرافیِ شکم، روی پشتتان روی یک تختِ راحت دراز میکشید. لازم است پیراهنتان را بالا بزنید یا درآورید یا گانِ بیمارستان بپوشید.
در طولِ آزمایش، یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت:
- ژل را روی شکمتان میزند. این ژل ممکن است سرد بهنظر برسد، اما به شما آسیبی نمیزند یا لباستان را خراب نمیکند.
- پروب (Probe) را روی پوستتان حرکت میدهد. ارائهدهنده «وَند/مبدلِ» دستیِ سونوگرافی را بهآرامی روی پوست، روی ژل، حرکت میدهد. آنها پروب را به جلو و عقب حرکت میدهند تا زمانیکه نواحیِ موردِ نظر را بهوضوح ببینند.
- به شما دستورالعمل میدهد. ارائهدهندهٔ انجامدهندهٔ این آزمایش ممکن است از شما بخواهد به یک سمت بچرخید یا برای چند ثانیه نفَستان را نگه دارید.
- پوستتان را تمیز میکند. هر ژلِ باقیمانده روی پوستتان را پاک خواهند کرد.
اگر ارائهدهنده بخواهد رگهای خونیِ شما را بررسی کند، ممکن است آزمایشِ شما شاملِ «سونوگرافیِ داپلر (Doppler ultrasound)» باشد. امواجِ صوتیِ داپلر جزئیاتِ چگونگیِ جریانِ خون در رگهای خونیِ شما را شناسایی میکنند.
سونوگرافی شکم چقدر طول میکشد؟
بهطورِ متوسط، یک سونوگرافیِ شکم معمولاً ۳۰ دقیقه طول میکشد. اما بسته به وضعیتِ شما ممکن است بیشتر یا کمتر زمان ببرد.
آیا سونوگرافی ایمن است؟
بله، سونوگرافی یک آزمونِ تصویربرداریِ ایمن و دقیق است. برخلاف تصویربرداری با اشعهٔ ایکس (X-ray imaging)، سونوگرافی از تابش استفاده نمیکند (که در دُزهایِ بالا میتواند مشکلاتِ سلامت ایجاد کند). سونوگرافی عوارضِ جانبیِ شناختهشدهای ندارد.
نتایج و پیگیری
نتایج را چه زمانی میدانم؟
پس از آزمایش، یک رادیولوژیست (Radiologist) — پزشکی که در خواندنِ تصاویرِ پزشکی تخصص دارد — تصاویرِ سونوگرافیِ شما را مرور خواهد کرد. سپس گزارشی از یافتههای خود مینویسد و آن را به پزشکِ مراقبتِ اولیهٔ شما (Primary care physician, PCP) میفرستد. در بیشترِ موارد، این کار حدود یک هفته یا کمتر زمان میبرد.
ارائهدهندگان گاهی از سونوگرافی برای تشخیصِ وضعیتهایِ بالقوه تهدیدکنندهٔ حیات در شرایطِ اورژانسی استفاده میکنند. اگر ارائهدهنده به یک نگرانیِ فوری مشکوک باشد، نتایج را همان لحظه دریافت خواهید کرد.
از ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت چه بپرسم؟
اگر به سونوگرافیِ شکم نیاز دارید، در اینجا چند سؤال است که شاید بخواهید از ارائهدهندهٔ خود بپرسید:
- به چه نوعِ سونوگرافی نیاز دارم؟
- آیا به هیچ آزمایشِ دیگری نیاز خواهم داشت؟
- چگونه باید برای سونوگرافیِ شکم آماده شوم؟
- چه زمانی میتوانم انتظارِ دریافتِ نتایج را داشته باشم؟
سؤالاتِ رایجِ بیشتر
آیا میتوان پیش از سونوگرافیِ شکم آب نوشید؟
بستگی دارد. نوشیدنِ مقدارِ اندکی آب همراهِ داروهایِ روزانه معمولاً مشکلی ندارد. اما ارائهدهنده ممکن است لازم بداند هشت ساعت پیش از آزمون ناشتا باشید. اگر مطمئن نیستید، از ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت خود بپرسید که در ساعاتِ منتهی به نوبتتان چه کاری باید انجام دهید.
References/منابع
American Cancer Society. Ultrasound for Cancer. Last reviewed 11/30/2015. Accessed 7/11/2023.
Kurzweil A, Martin J. Transabdominal Ultrasound. 2022 Aug 8. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Accessed 7/11/2023.
National Library of Medicine (U.S.). Abdominal Ultrasound. Last reviewed 7/5/2022. Accessed 7/11/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
