واحد پیگیری و آموزش بیمار: آموزش جامع بیمار مبتلا به سرطان

پوستر آموزشی واحد پیگیری و آموزش بیمار: آموزش جامع بیمار مبتلا به سرطان

پادکست آموزش همگانی واحد پیگیری و آموزش بیمار: آموزش جامع بیمار مبتلا به سرطان

فیلم آموزش همگانی واحد پیگیری و آموزش بیمار: آموزش جامع بیمار مبتلا به سرطان

کتابچه دیجیتال واحد پیگیری و آموزش بیمار: آموزش جامع بیمار مبتلا به سرطان

خلاصه

آموزش جامع و راهنمای بیمار مبتلا به سرطان

این متن آموزشی بر اساس دستورالعمل واحد آموزش و پیگیری بیمار – نسخه سوم وزارت بهداشت ایران و همسو با منابع معتبر جهانی تهیه شده است.

1. تعریف ساده و علمی بیماری

سرطان به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که در آن‌ها بعضی از سلول‌های بدن کنترل رشد طبیعی خود را از دست می‌دهند، بیش از حد تکثیر می‌شوند و ممکن است به بافت‌ها و اندام‌های اطراف آسیب بزنند یا به نقاط دیگر بدن گسترش پیدا کنند. سرطان انواع مختلفی دارد و شدت، درمان و سیر آن در هر فرد می‌تواند متفاوت باشد.

2. علت‌ها و عوامل خطر

عوامل غیرقابل‌کنترل

• افزایش سن
• سابقهٔ خانوادگی بعضی سرطان‌ها
• برخی تغییرات ژنتیکی
• جنسیت (در برخی سرطان‌ها)

عوامل قابل‌کنترل

• مصرف دخانیات (سیگار، قلیان)
• مصرف الکل
• تغذیه ناسالم
• اضافه‌وزن و کم‌تحرکی
• تماس طولانی با مواد شیمیایی یا اشعه‌ها
• برخی عفونت‌های مزمن (طبق نظر پزشک)

3. علائم شایع بیماری

علائم بسته به نوع سرطان متفاوت است، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی غیرعادی و مداوم
• کاهش وزن ناخواسته
• دردهای مداوم یا جدید
• تغییر در اشتها
• توده یا برجستگی غیرعادی
• تغییر در عادات دفع (ادرار یا مدفوع)
• خونریزی یا ترشح غیرطبیعی
• سرفه یا تنگی نفس طولانی‌مدت

4. علائم هشدار (Red Flags)

🔴 قرمز – اورژانسی است

🟡 زرد – نیاز به تماس سریع (۲۴–۴۸ ساعت)

🟢 سبز – پیگیری معمولی

5. روش‌های تشخیص و آزمایش‌های لازم

بسته به نوع سرطان، پزشک ممکن است از این روش‌ها استفاده کند:

• آزمایش خون
• تصویربرداری (مثل CT یا MRI)
• نمونه‌برداری (بیوپسی: برداشتن نمونهٔ کوچک از بافت)
• آزمایش‌های تکمیلی اختصاصی

6. اصول درمان

درمان بر اساس نوع، مرحله و وضعیت عمومی بیمار تعیین می‌شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

درمان دارویی

• شیمی‌درمانی
• هورمون‌درمانی
• درمان هدفمند
• درمان‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی

درمان‌های غیردارویی

• جراحی
• پرتودرمانی
• مراقبت حمایتی (کنترل درد، تهوع، خستگی)

توانبخشی

• فیزیوتراپی
• مشاوره روانی
• حمایت تغذیه‌ای

7. آموزش کامل داروها

• نقش داروها: کنترل رشد سرطان، کاهش علائم، پیشگیری از عوارض
• نحوه مصرف: دقیقاً طبق دستور پزشک، در زمان و مقدار مشخص
• عوارض مهم: تهوع، ریزش مو، خستگی، کاهش ایمنی
• هشدارها:
  • بدون مشورت پزشک دارویی را قطع یا اضافه نکنید
  • از مصرف داروهای گیاهی یا مکمل بدون اجازه پزشک خودداری کنید
• فراموشی دارو: اگر یک نوبت را فراموش کردید، خودسرانه دوز بعدی را دو برابر نکنید؛ با پزشک یا پرستار تماس بگیرید.

8. خودمراقبتی در منزل (Self-care)

• استراحت کافی
• شستن مرتب دست‌ها
• پرهیز از تماس با افراد مبتلا به عفونت
• کنترل تب و علائم جدید
• ثبت علائم روزانه (درد، تب، اشتها)

9. سبک زندگی مناسب

• ترک کامل دخانیات
• فعالیت بدنی سبک و منظم (طبق توان)
• خواب کافی و منظم
• کاهش استرس با کمک خانواده یا مشاور

10. تغذیه مناسب

• وعده‌های کوچک و متعدد
• مصرف پروتئین کافی (گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات)
• میوه و سبزی شسته‌شده و سالم
• نوشیدن مایعات کافی
• در صورت تهوع یا بی‌اشتهایی، مشاوره تغذیه

11. احتیاط‌ها و کارهایی که نباید انجام شود

• مصرف خودسرانه دارو
• مصرف داروهای گیاهی بدون اجازه پزشک
• قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ هنگام کاهش ایمنی
• نادیده گرفتن تب یا درد جدید

12. وسایل پزشکی خانگی (در صورت نیاز)

• دماسنج برای اندازه‌گیری تب
• دستگاه فشار خون
• دفترچه ثبت علائم
  نحوه استفاده را از پرستار یا پزشک آموزش بگیرید.

13. زمان‌های مراجعه و پیگیری

طبق استاندارد واحد آموزش و پیگیری بیمار:

• تماس تلفنی در روزهای اول پس از تشخیص یا ترخیص
• ویزیت منظم طبق برنامه درمان
• مراجعه فوری در صورت بروز علائم هشدار

14. پرسش‌های رایج بیماران (FAQ)

آیا همه سرطان‌ها درمان می‌شوند؟
بسیاری از سرطان‌ها قابل‌کنترل یا درمان هستند، به‌ویژه اگر زود تشخیص داده شوند.

آیا ریزش مو حتمی است؟
بستگی به نوع درمان دارد؛ در همه بیماران رخ نمی‌دهد.

آیا می‌توانم فعالیت روزمره داشته باشم؟
بله، تا حد توان و طبق نظر پزشک.

15. خلاصه طلایی ۳۰ ثانیه‌ای

۳ نکته مهم مراقبت

• داروها را منظم مصرف کنید
• علائم جدید را زود گزارش دهید
• پیگیری درمان را رها نکنید

۳ علامت خطر

• تب
• خونریزی
• درد شدید یا تنگی نفس

۳ توصیه سبک زندگی

• تغذیه سالم
• تحرک ملایم
• آرامش روانی

16. اگر الان این علائم را دارید چه کنید؟

تب بالا، خونریزی، درد شدید، تنگی نفس، بی‌حالی شدید یا کاهش ادرار
→ معطل نکنید
→ سریع به اورژانس مراجعه کنید یا با مرکز درمانی تماس بگیرید

References/منابع

1. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. معاونت پرستاری. دستورالعمل اجرایی واحد آموزش و پیگیری بیمار. نسخه سوم. دفتر ارتقای سلامت و خدمات پرستاری؛ تابستان ۱۴۰۳
2. National Cancer Institute. Patient Education Resources.
3. Mayo Clinic. Cancer overview and patient care.
4. Cleveland Clinic. Cancer treatment and supportive care.
5. Johns Hopkins Medicine. Cancer patient guides.
6. NHS. Cancer care and follow-up guidance.
7. MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).

این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.

لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.

سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.

تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.