پادکست
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
مراقبت و مدیریت صرع در کودکان
این مقاله که گزیدههایی از راهنمای «مراقبت و مدیریت صرع در کودکان» است، یک دستورالعمل جامع برای والدین کودکانی که به صرع مبتلا هستند ارائه میدهد. این راهنما بر اهمیت پیگیری دقیق دستورالعملهای درمانی پزشک پس از ترخیص از بیمارستان تأکید کرده و هدف از مصرف داروهای ضدتشنج را پیشگیری از تشنجهای مجدد بیان میکند. بخش عمدهای از متن به ایمنسازی محیط منزل و فعالیتهای روزمره میپردازد تا خطر آسیبدیدگی در طول تشنج به حداقل برسد، و همچنین بر نظارت بر کودک هنگام فعالیتهایی مانند شنا و دوچرخهسواری تأکید دارد. علاوه بر این، راهنمای مفصلی درباره نحوهٔ صحیح مصرف داروهای ضدتشنج (مانند عدم قطع خودسرانه دارو) و اقدامات ضروری هنگام وقوع تشنج (مانند چرخاندن کودک به پهلو برای حفظ تنفس) ارائه میدهد. در نهایت، شرایطی که نیاز به تماس با پزشک یا اورژانس است، به وضوح مشخص شدهاند تا مراقبان در شرایط اضطراری بهدرستی عمل کنند.
صرع در کودکان (Epilepsy in children) – آموزش حین ترخیص
فرزند شما به صرع (Epilepsy) مبتلا است. افراد مبتلا به صرع دچار تشنج (Seizure) میشوند. تشنج به معنای تغییر ناگهانی و کوتاهمدت در فعالیت الکتریکی و شیمیایی مغز است.
پس از بازگشت فرزندتان از بیمارستان به خانه، دستورهای ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت (Health care provider) را دربارهٔ مراقبت از کودک خود دنبال کنید. از اطلاعات زیر بهعنوان یادآور استفاده نمایید.
زمانی که فرزند شما در بیمارستان بود
در بیمارستان، پزشک معاینهٔ فیزیکی و بررسی دستگاه عصبی (Nervous system exam) را انجام داد و برای یافتن علت تشنجهای فرزندتان آزمایشهایی انجام شد.
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
اگر پزشک برای فرزندتان دارو تجویز کرده است، هدف از آن پیشگیری از بروز مجدد تشنجهاست.
داروها میتوانند از وقوع تشنج جلوگیری کنند، اما تضمین نمیکنند که دیگر تشنج رخ ندهد.
اگر با وجود مصرف دارو، تشنج ادامه پیدا کند یا عوارض جانبی ایجاد شود، ممکن است پزشک مقدار دارو یا نوع آن را تغییر دهد.
فعالیت و سبک زندگی
فرزندتان باید خواب کافی داشته باشد و برنامهٔ منظم روزانه را حفظ کند.
تلاش کنید از استرس زیاد جلوگیری شود.
همچنان باید برای کودک مبتلا به صرع، قوانین، محدودیتها و پیامدهای مشخصی در نظر بگیرید.
برای جلوگیری از آسیب هنگام تشنج، محیط منزل را ایمن کنید:
- درهای حمام و اتاق خواب را قفل نکنید و از مسدود شدن آنها جلوگیری کنید.
- اطمینان حاصل کنید که کودک در حمام ایمن است. کودکان خردسال نباید بدون حضور فردی دیگر حمام کنند. هیچگاه بدون همراه بردن کودک از حمام خارج نشوید. کودکان بزرگتر فقط دوش بگیرند، نه حمام در وان.
- روی گوشههای تیز وسایل پد بگذارید.
- در مقابل شومینه حفاظ نصب کنید.
- از کفپوشهای ضد لغزش یا نرم استفاده کنید.
- از بخاریهای قابلحمل استفاده نکنید.
- اجازه ندهید کودک مبتلا به صرع در تختخواب طبقهٔ بالا بخوابد.
- درهای شیشهای و پنجرههای نزدیک زمین را با شیشهٔ ایمنی یا پلاستیک جایگزین کنید.
- به جای لیوان شیشهای، از ظروف پلاستیکی استفاده کنید.
- کار با چاقو و قیچی باید زیر نظر شما انجام شود.
- هنگام حضور کودک در آشپزخانه نظارت کامل داشته باشید.
بیشتر کودکان مبتلا به صرع میتوانند زندگی فعالی داشته باشند. فقط باید برای جلوگیری از خطرات احتمالی برنامهریزی و نظارت مناسب انجام شود.
اگر احتمال از دست دادن هوشیاری یا کنترل بدن در حین فعالیتی وجود دارد، باید از انجام آن فعالیت پرهیز شود.
فعالیتهای ایمن شامل موارد زیر است:
- دویدن، ایروبیک، اسکی سبک در مسیرهای صاف، رقص، تنیس، گلف، کوهپیمایی و بولینگ.
- بازیهای گروهی و فعالیتهای بدنی در مدرسه یا زمین بازی معمولاً بدون مشکل است.
- هنگام شنا، کودک باید تحت نظارت بزرگسال باشد.
- برای جلوگیری از آسیب به سر، کودک باید هنگام دوچرخهسواری، اسکیتسواری، اسکی یا فعالیتهای مشابه از کلاه ایمنی استفاده کند.
- هنگام بالارفتن از وسایل بازی یا انجام ژیمناستیک، باید فردی همراه کودک باشد.
- از پزشک فرزندتان دربارهٔ امکان شرکت در ورزشهای برخوردی (Contact sports) سؤال کنید.
- همچنین بپرسید آیا باید از نورهای چشمکزن یا الگوهای نوری (مثل راهراه یا چهارخانه) اجتناب شود، زیرا در برخی افراد مبتلا به صرع، این موارد میتواند موجب تشنج شود.
کودک باید داروهای ضدتشنج را در مدرسه همراه داشته باشد. معلمان و کارکنان مدرسه باید از بیماری و داروهای کودک آگاه باشند.
فرزندتان باید دستبند هشدار پزشکی (Medical alert bracelet) داشته باشد.
به خانواده، دوستان، معلمان، پرستار مدرسه، پرستار کودک، مربی شنا، ناجی استخر و مربیان ورزشی دربارهٔ بیماری کودک اطلاع دهید.
داروهای ضدتشنج
داروهای فرزندتان را بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.
حتی اگر تشنجها متوقف شدهاند، داروها را قطع نکنید.
نکات مصرف داروهای ضدتشنج:
- هیچ دوزی را جا نیندازید.
- پیش از تمام شدن دارو، برای تمدید نسخه اقدام کنید.
- داروها را دور از دسترس کودکان خردسال نگه دارید.
- داروها را در محل خشک و در بطری اصلی نگه دارید.
- داروهای منقضی را بهطور صحیح دور بیندازید؛ از داروخانه بپرسید یا در اینترنت نزدیکترین محل تحویل داروهای تاریخگذشته را پیدا کنید.
اگر یک نوبت دارو را فراموش کردید:
- بهمحض یادآوری، آن را مصرف کنید.
- اگر زمان دوز بعدی رسیده است، دوز فراموششده را نادیده بگیرید و طبق برنامه ادامه دهید.
- دوز دوبرابر ندهید.
- اگر بیش از یک نوبت را فراموش کردهاید، با پزشک تماس بگیرید.
الکل و مواد مخدر غیرقانونی میتوانند اثر داروهای ضدتشنج را تغییر دهند. از هماکنون کودک را از این خطر آگاه کنید.
پزشک ممکن است لازم بداند سطح خونی دارو را بهطور منظم بررسی کند.
داروهای ضدتشنج ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. اگر بهتازگی داروی جدیدی شروع شده یا دوز تغییر یافته است، ممکن است این عوارض بهتدریج کاهش یابد.
در مورد هر گونه عوارض احتمالی با پزشک مشورت کنید.
همچنین دربارهٔ غذاها یا داروهایی که میتوانند سطح خونی دارو را تغییر دهند، از پزشک سؤال کنید.
نحوهٔ واکنش هنگام تشنج
در صورت بروز تشنج، اعضای خانواده و مراقبان باید از آسیب بیشتر جلوگیری کنند و در صورت لزوم کمک پزشکی درخواست نمایند.
ممکن است پزشک برای کودک دارویی جهت توقف سریعتر تشنجهای طولانیمدت تجویز کرده باشد. دستور استفاده از این دارو را دقیقاً رعایت کنید.
هنگام تشنج، هدف اصلی حفاظت از کودک و حفظ تنفس طبیعی اوست.
- تلاش کنید از سقوط کودک جلوگیری کنید و او را بهآرامی در محل امن روی زمین بخوابانید.
- اطراف کودک را از وسایل و اجسام تیز خالی کنید.
- کودک را به پهلو بچرخانید تا راه تنفسی بسته نشود.
- زیر سر کودک بالش یا وسیلهٔ نرم بگذارید.
- لباسهای تنگ مخصوصاً اطراف گردن را شل کنید.
- اگر استفراغ رخ داد، کودک را به پهلو برگردانید تا از ورود ترشحات به ریه جلوگیری شود.
- تا زمانی که کودک بههوش آمده یا کمک برسد، کنار او بمانید و نبض و تنفس او را بررسی کنید.
مواردی که باید از آنها اجتناب شود:
- کودک را نگه ندارید یا سعی نکنید حرکات او را متوقف کنید.
- هیچ چیز (حتی انگشت خود) را بین دندانهای کودک قرار ندهید.
- کودک را جابجا نکنید مگر آنکه در معرض خطر باشد.
- سعی نکنید تشنج را متوقف کنید؛ کودک کنترل آن را ندارد و آگاه نیست.
- تا پایان تشنج و بازگشت کامل هوشیاری، چیزی از راه دهان به کودک ندهید.
- احیای قلبی ریوی (CPR) را فقط در صورتی شروع کنید که کودک پس از پایان تشنج هنوز تنفس یا نبض ندارد.
زمان تماس با پزشک
با پزشک تماس بگیرید اگر فرزندتان:
- دچار افزایش تعداد تشنجها شده است.
- از عوارض دارویی رنج میبرد.
- رفتار غیرمعمول یا تغییرشکلنیافتهٔ جدیدی دارد.
- دچار ضعف، مشکلات بینایی یا تعادل جدید شده است.
تماس با اورژانس (۱۱۵) یا شماره اضطراری محلی در موارد زیر
- تشنج بیش از ۲ تا ۵ دقیقه طول بکشد.
- کودک پس از تشنج به هوش نیاید یا رفتار طبیعی نداشته باشد.
- تشنج دیگری قبل از بههوش آمدن کامل رخ دهد.
- تشنج در آب رخ داده یا کودک مایعات یا استفراغ را استنشاق کرده باشد.
- کودک آسیبدیده باشد یا دیابت داشته باشد.
- نوع تشنج با تشنجهای معمول کودک تفاوت داشته باشد.
منابع (References)
Mikati MA, Tchapyjnikov D, Rathke KM. Seizures in childhood. In: Kliegman RM, St. Geme JW, Blum NJ, et al, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 22nd ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2025:chap 633.
Pearl PL. Overview of seizures and epilepsy in children. In: Swaiman KF, Ashwal S, Ferriero DM, et al, eds. Swaiman’s Pediatric Neurology: Principles and Practice. 6th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2017:chap 61.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
