زمانی که برای درمان سرطان (Cancer) پرتودرمانی انجام میدهید، بدن شما دچار تغییراتی میشود. دستورهای ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت (Health care provider) خود را دربارهٔ مراقبت از خود در منزل دنبال کنید. از اطلاعات زیر بهعنوان یادآور استفاده نمایید.
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
حدود ۲ هفته پس از شروع پرتودرمانی ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- پوست ناحیهٔ درمانشده ممکن است قرمز شود، پوستهپوسته گردد، تیره شود یا دچار خارش گردد.
- موی بدن شما میریزد، اما فقط در ناحیهای که تحت درمان است. این ریزش مو ممکن است دائمی باشد. در برخی موارد، اگر مو دوباره رشد کند، ممکن است با قبل متفاوت باشد.
- ممکن است احساس ناراحتی در مثانه داشته باشید.
- ممکن است دفع ادرار مکرر داشته باشید.
- ممکن است هنگام ادرار سوزش احساس کنید.
- ممکن است اسهال و درد یا گرفتگی شکم داشته باشید.
- ممکن است نفخ و گاز را تجربه کنید.
- ممکن است کنترل مثانه یا روده برایتان دشوار شود.
زنان ممکن است دچار موارد زیر شوند:
- خارش، سوزش یا خشکی در ناحیهٔ واژن
- توقف یا تغییر در قاعدگی (Menstrual periods)
- ناباروری (Infertility) – حتماً پیش از شروع درمان این موضوع را با ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت در میان بگذارید.
- گرگرفتگی (Hot flashes) یا تغییر در گرگرفتگیهایی که از قبل وجود داشته است
- درد هنگام رابطهٔ جنسی (Pain with intercourse)
هم زنان و هم مردان ممکن است تمایل به رابطهٔ جنسی خود را از دست بدهند.
مراقبت از پوست
در طول پرتودرمانی، خطوط رنگی بر روی پوست شما کشیده میشود. این نشانهها محل تابش را مشخص میکنند. آنها را پاک نکنید. اگر پاک شدند، خودتان دوباره نکشید و به پزشک اطلاع دهید.
از ناحیهٔ درمانشده بهخوبی مراقبت کنید:
- فقط با آب ولرم بهآرامی بشویید، بدون مالش یا ساییدن.
- از صابونهای ملایم و غیرخشککننده استفاده کنید.
- پس از شستوشو بهآرامی خشک کنید، نه با مالش.
- از لوسیون، پماد، پودر معطر یا محصولات معطر در این ناحیه استفاده نکنید، مگر اینکه پزشک اجازه دهد.
- ناحیهٔ درمانشده را از نور مستقیم آفتاب دور نگه دارید.
- نخارانید و نمالید.
- از کیسهٔ یخ یا پد حرارتی بر روی ناحیهٔ درمان استفاده نکنید.
- پزشک ممکن است خیسکردن بدن در آب با دمای اتاق را توصیه کند.
اگر در پوست شما زخم یا ترکخوردگی ایجاد شد، پزشک را مطلع کنید.
پزشک ممکن است داروهایی برای تسکین پوست و پیشگیری از عفونت تجویز کند.
لباسهای گشاد بپوشید، بهویژه در ناحیهٔ شکم و لگن.
- زنان نباید گن یا جورابشلواری (Pantyhose) بپوشند.
- لباس زیر نخی بهترین انتخاب است.
- ناحیهٔ باسن و لگن را تمیز و خشک نگه دارید.
سایر مراقبتهای خودمراقبتی
- از پزشک خود بپرسید چه مقدار و چه نوع مایعاتی باید هر روز بنوشید.
- ممکن است پزشک رژیم کمفیبر (Low-residue diet) برای شما در نظر بگیرد تا میزان مواد زبر در رژیم غذایی کاهش یابد.
- مطمئن شوید که پروتئین و کالری کافی دریافت میکنید تا وزن شما حفظ شود.
- دربارهٔ استفاده از مکملهای غذایی مایع از پزشک خود سؤال کنید، زیرا میتوانند به دریافت کالری کافی کمک کنند.
از مصرف ملینها (Laxatives) خودداری کنید. در مورد داروهای مناسب برای اسهال یا تکرر ادرار از پزشک خود راهنمایی بخواهید.
ممکن است پس از چند روز احساس خستگی (Fatigue) داشته باشید. در این صورت:
- سعی نکنید در یک روز کارهای زیادی انجام دهید؛ احتمالاً نمیتوانید مانند قبل همهچیز را انجام دهید.
- شبها بیشتر بخوابید و در طول روز هر زمان که میتوانید استراحت کنید.
- اگر لازم است، چند هفته مرخصی بگیرید یا کمتر کار کنید.
به علائم اولیهٔ لنفادم (Lymphedema) توجه کنید و در صورت مشاهده، پزشک را مطلع کنید:
- احساس سفتی در پا یا تنگشدن کفش و جوراب
- ضعف در پاها
- درد، سنگینی یا احساس فشار در پا یا بازو
- قرمزی، تورم یا نشانههای عفونت
روابط جنسی (Intimacy)
کاهش تمایل جنسی در طول یا پس از پایان پرتودرمانی طبیعی است. معمولاً پس از اتمام درمان و بازگشت به روال عادی زندگی، تمایل به رابطهٔ جنسی نیز بازمیگردد.
زنان دریافتکنندهٔ پرتودرمانی در ناحیهٔ لگن ممکن است دچار تنگی یا جمعشدن واژن شوند. پزشک ممکن است استفاده از دستگاه دیلاتور (Vaginal dilator) را توصیه کند تا بهتدریج دیوارههای واژن کشیده شود. همچنین اگر در اثر پرتودرمانی یا شیمیدرمانی تغییرات قاعدگی یا یائسگی زودرس ایجاد شده است، دربارهٔ درمان جایگزینی هورمونی (Hormone replacement therapy) با پزشک مشورت کنید.
مراقبتهای پیگیری
پزشک ممکن است بهصورت منظم آزمایش شمارش سلولهای خونی (Blood counts) را انجام دهد، بهویژه اگر ناحیهٔ پرتودرمانی وسیع باشد.
منابع (References)
Doroshow JH. Approach to the patient with cancer. In: Goldman L, Cooney KA, eds. Goldman-Cecil Medicine. 27th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2024:chap 164.
Mitsis D, Beaupin LK, O’Connor T. Reproductive complications. In: Niederhuber JE, Armitage JO, Kastan MB, Doroshow JH, Tepper JE, eds. Abeloff’s Clinical Oncology. 6th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2020:chap 43.
National Cancer Institute website. Radiation therapy and you: support for people with cancer. Updated April 2021. Accessed June 3, 2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
