زمانی که برای درمان سرطان (Cancer) پرتودرمانی انجام میدهید، بدن شما دچار تغییراتی میشود. دستورهای ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت (Health care provider) خود را دربارهٔ مراقبت از خود در منزل دنبال کنید. از اطلاعات زیر بهعنوان یادآور استفاده نمایید.
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
حدود دو هفته پس از شروع پرتودرمانی ممکن است تغییراتی در پوست خود مشاهده کنید. بیشتر این علائم پس از پایان درمان برطرف میشوند.
- پوست و دهان شما ممکن است قرمز شود.
- پوست ممکن است پوستهپوسته شود یا تیره گردد.
- ممکن است پوست دچار خارش شود.
- پوست زیر چانه ممکن است شل شود.
همچنین ممکن است در دهان خود تغییراتی احساس کنید، از جمله:
- خشکی دهان
- غلیظشدن بزاق
- درد دهان
- تهوع
- دشواری در بلع
- درد هنگام بلع
- از بین رفتن حس چشایی
- بیاشتهایی
- سفتی فک
- مشکل در باز کردن کامل دهان
- مناسبنبودن دندان مصنوعی و ایجاد زخم در دهان
موی بدن شما حدود ۲ تا ۳ هفته پس از شروع پرتودرمانی در ناحیهٔ تحت درمان شروع به ریزش میکند. گاهی بخشی از این ریزش دائمی است. اگر مو دوباره رشد کند، ممکن است با حالت قبل متفاوت باشد.
مراقبت از پوست
در زمان پرتودرمانی، علامتهای رنگی روی پوست شما کشیده میشود. این علامتها محل دقیق تابش را نشان میدهند. آنها را پاک نکنید. اگر از بین رفتند، خودتان دوباره نکشید و به پزشک خود اطلاع دهید.
برای مراقبت از ناحیهٔ تحت درمان:
- پوست را فقط با آب ولرم بهآرامی بشویید و نسایید.
- از صابون ملایم استفاده کنید که پوست را خشک نکند.
- پوست را با ضربهزدن خشک کنید، نه با مالیدن.
- از لوسیون، پماد، مواد آرایشی، پودرهای عطردار یا محصولات معطر دیگر روی این ناحیه استفاده نکنید، مگر با اجازهٔ پزشک.
- برای اصلاح، فقط از ماشین ریشتراش برقی استفاده کنید.
- پوست خود را نخارانید یا نمالید.
- از کیسهٔ آب گرم یا یخ روی محل درمان استفاده نکنید.
- لباسهای گشاد در ناحیهٔ گردن بپوشید.
- اگر زخم یا ترک در پوست مشاهده کردید، به پزشک اطلاع دهید.
ناحیهٔ درمان را از نور مستقیم آفتاب دور نگه دارید. از کلاه لبهدار و لباس آستینبلند برای محافظت در برابر آفتاب استفاده کنید. ضدآفتاب نیز بهکار ببرید.
مراقبت از دهان
در طول درمان سرطان، از دهان خود بهخوبی مراقبت کنید. بیتوجهی به بهداشت دهان میتواند باعث افزایش باکتریها و ایجاد عفونت دهان شود که ممکن است به سایر بخشهای بدن گسترش یابد.
- دندانها و لثههای خود را ۲ تا ۳ بار در روز، هر بار ۲ تا ۳ دقیقه مسواک بزنید.
- از مسواک با برس نرم استفاده کنید.
- اجازه دهید مسواک بین دفعات خشک شود.
- اگر خمیردندان باعث سوزش دهان میشود، از محلولی شامل ۱ قاشق چایخوری (۵ گرم) نمک در ۴ فنجان (۱ لیتر) آب استفاده کنید و هر بار مقدار کمی از آن را در لیوان تمیز ریخته و مسواک را در آن فرو ببرید.
- بهآرامی روزی یک بار نخ دندان بکشید.
- دهان خود را ۵ تا ۶ بار در روز، هر بار ۱ تا ۲ دقیقه با یکی از محلولهای زیر بشویید:
- ۱ قاشق چایخوری (۵ گرم) نمک در ۴ فنجان (۱ لیتر) آب
- ۱ قاشق چایخوری (۵ گرم) جوششیرین در ۸ اونس (۲۴۰ میلیلیتر) آب
- ۱ قاشق چایخوری (۵ گرم) نمک + ۱ قاشق چایخوری (۵ گرم) جوششیرین در ۴ فنجان (۱ لیتر) آب
- از دهانشویههایی که حاوی الکل هستند استفاده نکنید.
- در صورت ابتلا به بیماری لثه، میتوانید دهانشویه ضدباکتری را ۲ تا ۴ بار در روز استفاده کنید.
برای مراقبت بیشتر از دهان:
- از خوردن یا نوشیدن مواد بسیار شیرین خودداری کنید؛ باعث پوسیدگی دندان میشوند.
- از خوردن یا نوشیدن الکل، غذاهای تند، اسیدی یا خیلی گرم یا سرد بپرهیزید؛ زیرا موجب تحریک دهان و گلو میشوند.
- برای جلوگیری از ترکخوردگی لبها از مرطوبکننده لب استفاده کنید.
- برای کاهش خشکی دهان جرعهجرعه آب بنوشید.
- از آبنبات بدون قند یا آدامس بدون قند برای مرطوب نگهداشتن دهان استفاده کنید.
- ممکن است پزشک برایتان دهانشویههای مخصوص ضدباکتری یا فلوراید تراپی جهت پیشگیری از پوسیدگی تجویز کند.
اگر از دندان مصنوعی استفاده میکنید، تا حد امکان کمتر آن را بهکار ببرید و در صورت ایجاد زخم در لثهها، استفاده از آن را متوقف کنید.
در مورد داروهای مناسب برای کاهش خشکی یا درد دهان از پزشک یا دندانپزشک خود سؤال کنید.
سایر مراقبتهای خودمراقبتی
برای حفظ وزن مناسب، باید پروتئین و کالری کافی دریافت کنید. از پزشک خود دربارهٔ مکملهای غذایی مایع پرسوجو کنید.
نکاتی برای آسانتر شدن خوردن غذا:
- غذاهایی را انتخاب کنید که به آنها علاقه دارید.
- غذاهای دارای سس، آبگوشت یا چاشنی بخورید تا راحتتر جویده و بلعیده شوند.
- وعدههای کوچکتر و مکرر در طول روز بخورید.
- غذا را به قطعات کوچک تقسیم کنید.
- از پزشک یا دندانپزشک دربارهٔ بزاق مصنوعی سؤال کنید.
- روزانه دستکم ۸ تا ۱۲ فنجان (۲ تا ۳ لیتر) مایعات بدون کافئین بنوشید.
اگر بلع قرصها برایتان دشوار است، ممکن است بتوانید آنها را خرد کرده و با بستنی یا غذای نرم دیگر مخلوط کنید. پیش از این کار، از پزشک یا داروساز خود بپرسید؛ زیرا برخی داروها را نباید خرد کرد.
ممکن است پس از چند روز احساس خستگی کنید. در این صورت:
- بیشازحد خود را خسته نکنید؛ احتمالاً نمیتوانید تمام کارهای معمول خود را انجام دهید.
- سعی کنید شبها خواب بیشتری داشته باشید و در طول روز استراحت کنید.
- در صورت امکان، چند هفته از کار مرخصی بگیرید یا ساعات کاری خود را کاهش دهید.
مراقبتهای پیگیری
پزشک ممکن است بهطور منظم آزمایش خون انجام دهد، بهویژه اگر ناحیهٔ پرتودرمانی بزرگ باشد.
همچنین ممکن است لازم باشد بهطور منظمتر به دندانپزشک مراجعه کنید. این مراجعات را طبق برنامهٔ پیشنهادی پزشک انجام دهید.
منابع
Doroshow JH. Approach to the patient with cancer. In: Goldman L, Cooney KA, eds. Goldman-Cecil Medicine. 27th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2024: chap 164.
Majithia N, Hallemeier CL, Loprinzi CL. Oral complications. In: Niederhuber JE, Armitage JO, Kastan MB, Doroshow JH, Tepper JE, eds. Abeloff’s Clinical Oncology. 6th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2020: chap 40.
National Cancer Institute. Radiation therapy and you: support for people with cancer. Updated April 2021. Accessed June 3, 2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
