مراقبت و آموزش سیروز کبدی هنگام ترخیص
این مقاله آموزشی، برنامهای جامع برای ترخیص بیمار مبتلا به سیروز کبدی ارائه میدهد و بر مراقبتهای پس از بستری تمرکز دارد. این منبع سیروز را به عنوان پیشرفتهترین مرحله بیماری مزمن کبدی معرفی میکند که با ایجاد بافت اسکار غیرقابل برگشت در کبد مشخص میشود، هرچند مشکلات ناشی از آن قابل درمان هستند. متن اقدامات درمانی انجام شده در بیمارستان مانند تصویربرداری، نمونهبرداری، تخلیه مایع شکم و درمانهای دارویی را فهرست میکند و سپس توصیههای دقیق برای مراقبت از خود در منزل ارائه میدهد. این توصیهها شامل پرهیز مطلق از الکل، محدود کردن مصرف نمک، توجه به رژیم غذایی و پروتئین دریافتی، و مشاوره با پزشک قبل از مصرف هرگونه دارو، مکمل یا مسکنهای رایج مانند ایبوپروفن است. در نهایت، راهنماییهایی برای زمان تماس فوری با پزشک در صورت بروز علائمی نظیر تب، خونریزی غیرعادی، زردی یا گیجی ارائه شده است.
سیروز (Cirrhosis) به معنای ایجاد بافت اسکار (زخم) در کبد است که در نهایت باعث اختلال در عملکرد کبد میشود. این بیماری پیشرفتهترین مرحلهٔ بیماری مزمن کبدی است. شما برای درمان این وضعیت در بیمارستان بستری بودید.
زمانی که در بیمارستان بودید
شما به سیروز کبدی مبتلا هستید. در این بیماری، بافت اسکار (Scar tissue) در کبد ایجاد میشود و باعث میگردد کبد کوچکتر و سفتتر شود. در اغلب موارد، این آسیب برگشتپذیر نیست، اما مشکلات ناشی از آن قابل درمان هستند.
در مدت بستری، ممکن است موارد زیر برای شما انجام شده باشد:
- آزمایشهای خونی، عکسبرداری (X-ray) و سایر تصویربرداریها (Imaging exams)
- نمونهبرداری از بافت کبد (Liver biopsy)
- درمان دارویی (Medicines)
- تخلیهٔ مایع از شکم (Ascites drainage)
- بستن عروق غیرطبیعی مری با نوارهای لاستیکی کوچک (Esophageal varices band ligation) – مری لولهای است که غذا را از دهان به معده میبرد.
- قرار دادن لوله یا شانت (TIPS یا TIPSS) برای جلوگیری از تجمع زیاد مایع در شکم
- آنتیبیوتیکها (Antibiotics) برای درمان یا پیشگیری از عفونت در مایع شکم
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت شما دربارهٔ انتظارات در منزل با شما صحبت خواهد کرد. این موضوع به علائم شما و علت زمینهای سیروز بستگی دارد.
داروهایی که ممکن است نیاز به مصرف آنها داشته باشید شامل موارد زیر است:
- لاکتولوز (Lactulose)، نئومایسین (Neomycin) یا ریفاکسیمین (Rifaximin) برای درمان گیجی ناشی از اختلال عملکرد کبد (انسفالوپاتی کبدی/Hepatic encephalopathy)
- داروهایی برای پیشگیری از خونریزی در مری یا لولهٔ غذا (Esophagus) بهعلت وریدهای گشادشده (Varices)
- قرصهای مدر (Water pills/Diuretics) برای تخلیهٔ مایع اضافی بدن (آسیت)
- آنتیبیوتیکها برای درمان عفونت شکم (پریتونیت باکتریایی/Bacterial peritonitis)
مراقبت از خود (Self-care)
- بههیچوجه الکل مصرف نکنید. ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت میتواند برای ترک الکل به شما کمک کند.
- مصرف نمک را محدود کنید.
- از ارائهدهندهٔ خود بپرسید چه غذاهایی را نباید مصرف کنید. او یا متخصص تغذیه میتواند رژیم کمنمک برایتان تنظیم کند.
- یاد بگیرید برچسب مواد غذایی کنسروی و بستهبندیشده را بخوانید تا از مصرف نمک پنهان جلوگیری کنید.
- به غذای خود نمک اضافه نکنید و هنگام پختوپز از آن استفاده نکنید. برای طعمدهی از گیاهان معطر یا ادویهها استفاده کنید.
- پیش از مصرف هر دارو، ویتامین، گیاه دارویی یا مکملی که از داروخانه یا فروشگاه تهیه میکنید با پزشک خود مشورت کنید. این شامل داروهایی مانند استامینوفن (Acetaminophen)، داروهای سرماخوردگی، آسپرین (Aspirin)، ایبوپروفن (Ibuprofen)، ناپروکسن (Naproxen) و موارد مشابه است. بهطور کلی، میتوانید استامینوفن تا ۱٫۵ گرم در روز مصرف کنید (مثلاً یک قرص ۵۰۰ میلیگرمی تا سه بار در روز). مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن در سیروز توصیه نمیشود زیرا ممکن است به کلیهها آسیب بزنند. مراقب داروهای ترکیبی باشید که حاوی استامینوفن (پاراستامول) نیز هستند، مانند برخی داروهای سرماخوردگی.
- از پزشک خود بپرسید آیا نیاز به واکسیناسیون برای پیشگیری از بیماریهایی مانند هپاتیت A و B، عفونتهای ریوی یا بدنی ناشی از باکتریهایی مانند پنوموکوک (Pneumococcus)، آنفلوانزا و کووید-۱۹ دارید یا خیر.
- برای ویزیتهای پیگیری منظم به پزشک مراجعه کنید. این کار به شما کمک میکند وضعیتتان بررسی شود، زیرا پیشگیری از عوارض آسانتر از درمان آنها پس از بروز است.
توصیههای دیگر برای مراقبت از کبد
- رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- وزن بدن را در حد مناسب حفظ کنید. برخی از بیماران مبتلا به سیروز دچار کاهش تودهٔ عضلانی میشوند؛ در این حالت، حفظ دریافت کافی پروتئین بسیار اهمیت دارد. این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
- از یبوست پیشگیری کنید.
- به اندازه کافی ورزش و استراحت کنید.
- استرس خود را کاهش دهید.
زمان تماس با پزشک
در صورت بروز هر یک از موارد زیر فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:
- تب بالای ۳۸°سانتیگراد (۱۰۰٫۵°فارنهایت) یا تب مداوم
- درد شکم
- وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه و قیری
- خون در استفراغ
- کبودی یا خونریزی غیرعادی
- تجمع مایع در شکم
- تورم پاها یا مچها
- مشکل در تنفس
- گیجی یا خوابآلودگی غیرعادی
- زردی پوست یا چشمها (یرقان/Jaundice)
Resources/منابع
Garcia-Tsao G. Cirrhosis and its sequelae. In: Goldman L, Cooney KA, eds. Goldman-Cecil Medicine. 27th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2024:chap 139.
Kamath PS, Shah VH. Overview of cirrhosis. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease. 11th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2021:chap 74.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
