کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) – آموزش حین ترخیص
شما بهدلیل کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) که نوعی از بیماری التهابی روده (IBD/Inflammatory bowel disease) است، در بیمارستان بستری بودید. این بیماری باعث التهاب (Swelling) در لایه داخلی کولون و رکتوم (که به آن روده بزرگ نیز گفته میشود) میگردد. این مطلب توضیح میدهد که پس از بازگشت به خانه چگونه باید از خود مراقبت کنید.
زمانی که در بیمارستان بودید
شما بهدلیل ابتلا به کولیت اولسراتیو در بیمارستان بستری بودید. این بیماری موجب التهاب در لایه داخلی کولون و رکتوم (روده بزرگ) میشود و به دیواره آن آسیب میزند، بهطوریکه ممکن است خونریزی کرده یا موکوس یا چرک از آن ترشح شود.
احتمالاً مایعات از طریق لوله وریدی (IV) دریافت کردید. ممکن است انتقال خون، تغذیه از طریق لوله تغذیه یا تزریق وریدی، و داروهایی برای توقف اسهال دریافت کرده باشید. همچنین ممکن است داروهایی برای کاهش التهاب، پیشگیری یا درمان عفونت یا کمک به عملکرد سیستم ایمنی تجویز شده باشد. درمان معمولاً شامل مصرف داروهای بلندمدتی است که سیستم ایمنی را برای جلوگیری از التهاب مهار میکنند. این داروها ممکن است بهصورت قرص، تزریق وریدی یا تزریق زیرجلدی باشند و مصرف آنها در منزل ادامه خواهد یافت.
احتمالاً برای بررسی وضعیت بیماری، آزمایش خون، آزمایش مدفوع و تصویربرداریهایی مانند سیتیاسکن (CT) یا امآرآی (MRI) انجام دادهاید.
ممکن است برای بررسی وضعیت کولون شما کولونوسکوپی (Colonoscopy) نیز انجام شده باشد. کولونوسکوپی لولهای باریک و انعطافپذیر با نور است که از طریق مقعد وارد میشود و امکان مشاهده دقیق کل کولون را روی صفحه نمایش فراهم میکند. این بررسی به تعیین وسعت بیماری و شدت التهاب کمک میکند.
ممکن است عمل جراحی نیز انجام داده باشید. در این صورت، احتمال دارد ایلئوستومی یا رزکسیون کولون برایتان انجام شده باشد. گاهی نیز یک کیسهٔ خاص (J-pouch) در نزدیکی رکتوم ساخته میشود. بسته به نوع جراحی و شرایط بیماری، ممکن است برای انجام عمل دوم چند ماه بعد به بیمارستان بازگردید.
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
بیشتر افراد در صورتی که داروهای خود را طبق دستور مصرف کنند، مدتهای طولانی بین عودهای بیماری فاصله خواهند داشت. هدف درمان، ایجاد بهبودی (Remission induction) و حفظ بهبودی (Remission maintenance) است تا از عود مجدد بیماری جلوگیری شود.
مراقبت از خود
در ابتدای بازگشت به خانه، ممکن است لازم باشد فقط مایعات بنوشید یا غذاهای متفاوتی از رژیم معمول خود مصرف کنید. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی میتوانید رژیم غذایی معمول خود را آغاز کنید. توصیه میشود رژیم غذایی متعادل و سالمی داشته باشید و کالری، پروتئین و مواد مغذی کافی از گروههای غذایی مختلف دریافت نمایید.
برخی غذاها و نوشیدنیها ممکن است علائم شما را بدتر کنند. این موارد ممکن است همیشه یا فقط در زمان عود بیماری مشکلساز باشند. از مصرف خوراکیهایی که باعث بدتر شدن علائم میشوند پرهیز کنید.
- فیبر زیاد ممکن است علائم شما را تشدید کند. اگر خوردن میوه و سبزی خام برایتان آزاردهنده است، آنها را پخته یا بخارپز کنید.
- از غذاهایی که باعث ایجاد گاز میشوند مانند لوبیا، غذاهای تند، کلم، بروکلی، گلکلم، آبمیوههای خام و میوهها (بهویژه مرکبات) خودداری کنید.
- از الکل و کافئین پرهیز کرده یا آنها را محدود کنید، زیرا ممکن است اسهال را بدتر کنند.
- وعدههای غذایی کوچکتر اما مکرر بخورید و مایعات فراوان بنوشید.
از پزشک خود در مورد مصرف ویتامینها و مواد معدنی اضافی بپرسید، از جمله:
- مکمل آهن (در صورت کمخونی). گاهی آهن بهصورت تزریق وریدی داده میشود.
- مکملهای تغذیهای بهویژه اگر تغذیهتان ناکافی بوده است. ممکن است دچار کمبود ویتامین شده باشید. پیش از مصرف هر مکمل با پزشک خود مشورت کنید.
- کلسیم و ویتامین D برای حفظ سلامت استخوانها.
در صورت کاهش وزن یا محدودیت شدید در رژیم غذایی، مشاوره با یک متخصص تغذیه (Dietitian) توصیه میشود.
داروهای مهارکننده ایمنی برای IBD ممکن است خطر ابتلا به عفونتهای دیگر را افزایش دهند. دربارهٔ واکسنهای مناسب برای کاهش این خطر با پزشک خود مشورت کنید. واکسنهای زنده در هنگام مصرف این داروها تزریق نمیشوند، بنابراین راهنمایی پزشک را دقیقاً دنبال کنید.
اگر قصد بارداری در آینده نزدیک دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. بهتر است پیش از بارداری، بیماری شما تحت کنترل (در حالت بهبودی) باشد.
استرس
ممکن است احساس نگرانی از وقوع اجابت مزاج ناگهانی، شرمندگی یا حتی افسردگی داشته باشید. رویدادهای استرسزا مانند تغییر محل زندگی، از دست دادن شغل یا فردی عزیز نیز میتوانند بر دستگاه گوارش تأثیر منفی بگذارند.
راهکارهای زیر میتوانند به کنترل بهتر وضعیت شما کمک کنند:
- به گروههای حمایتی بپیوندید. از پزشک خود دربارهٔ گروههای موجود در منطقهتان بپرسید.
- ورزش کنید. از پزشک خود درباره برنامهٔ ورزشی مناسب بپرسید.
- از روشهایی مانند بیوفیدبک، تمرینات تنفس عمیق، هیپنوتیزم یا یوگا، گوشدادن به موسیقی، ذهنآگاهی، مطالعه یا حمام آب گرم استفاده کنید.
- در صورت نیاز از متخصص سلامت روان کمک بگیرید. زندگی با بیماری مزمن دشوار است و صحبت با متخصص هیچ ایرادی ندارد.
- انجمن کرون و کولیت آمریکا (Crohn’s and Colitis Foundation) منابع آموزشی و خدمات حمایتی متعددی برای بیماران ارائه میدهد.
درمان دارویی
پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش علائم شما تجویز کند. بسته به شدت بیماری و پاسخ بدن شما به درمان، ممکن است به یک یا چند نوع دارو نیاز داشته باشید:
- داروهای ضداسهال در موارد اسهال شدید مفیدند. همیشه قبل از مصرف، با پزشک خود مشورت کنید. اگر تب یا اسهال خونی دارید، از آن استفاده نکنید.
- مکملهای فیبر ممکن است علائم شما را کاهش دهند.
- همیشه قبل از مصرف هر نوع مسهل با پزشک خود مشورت کنید.
- برای درد خفیف میتوانید از استامینوفن استفاده کنید. داروهایی مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن ممکن است علائم شما را بدتر کنند، بنابراین قبل از مصرف با پزشک خود مشورت نمایید. در صورت نیاز ممکن است داروهای مسکن قویتر برای شما تجویز شوند.
داروهای متعددی برای پیشگیری یا درمان حملات کولیت اولسراتیو وجود دارند که پزشک بر اساس وضعیت شما انتخاب خواهد کرد.
پیگیری (Follow-up)
مراقبتهای بعدی شما بر اساس نیازتان تنظیم میشود. پزشک به شما خواهد گفت چه زمانی باید برای بررسی درون رکتوم و کولون از طریق سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی مراجعه کنید. از آنجا که بیماری IBD خطر سرطان کولون را افزایش میدهد، پزشک شما در زمان مناسب شما را وارد برنامهٔ غربالگری کولونوسکوپی خواهد کرد. همچنین معمولاً آزمایشهای خون و مدفوع نیز بهصورت دورهای انجام میشوند.
زمان تماس با پزشک
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، با پزشک خود تماس بگیرید:
- گرفتگی یا درد در قسمت پایین شکم
- اسهال خونی، اغلب همراه با موکوس یا چرک
- اسهالی که با تغییر رژیم غذایی و دارو کنترل نمیشود
- خونریزی، ترشح یا زخمهای مقعدی
- تب بیش از ۲ تا ۳ روز یا تب بالاتر از °۳۸ سانتیگراد بدون علت مشخص
- تهوع و استفراغ بیش از یک روز
- زخمهای پوستی که بهبود نمییابند
- درد مفاصل که مانع انجام فعالیتهای روزمره شود
- احساس نیاز فوری به اجابت مزاج بدون هشدار قبلی
- بیدار شدن از خواب برای اجابت مزاج
- عدم افزایش وزن، بهویژه در نوزادان و کودکان
- عوارض جانبی داروهای تجویزشده
منابع (References)
Ahmed M, Kinnucan JA, Farraye FA. Inflammatory bowel disease: Crohn disease and ulcerative colitis. In: Kellerman RD, Rakel DP, Heidelbaugh JJ, Lee EM, eds. Conn’s Current Therapy 2024. Philadelphia, PA: Elsevier; 2024:247-255.
Ananthakrishnan AN, Reguerio MD. Management of inflammatory bowel disease. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease. 11th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2021:chap 116.
Crohn’s & Colitis Foundation website. What is ulcerative colitis? Accessed January 29, 2025.
Fergus KB, Kattah MG, Wick EC. Management of chronic ulcerative colitis. In: Cameron J, ed. Current Surgical Therapy. 14th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2023:186-190.
Feuerstein JD, Isaacs KL, Schneider Y, Siddique SM, Falck-Ytter Y, Singh S; AGA Institute Clinical Guidelines Committee. AGA Clinical Practice Guidelines on the management of moderate to severe ulcerative colitis. Gastroenterology. 2020;158(5):1450-1461. PMID: 31945371.
Lichtenstein GR. Inflammatory bowel disease. In: Goldman L, Cooney KA, eds. Goldman-Cecil Medicine. 27th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2024:chap 127.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
